Zła sytuacja w pracy odbija się na życiu rodzinnym. Jak radzić sobie z wypaleniem zawodowym?

Monika Kaczyńska

Koszmar niedzielnego wieczoru i poniedziałkowego poranka, bóle głowy, coraz gorsze wyniki w pracy. Wypalenie zawodowe dotyka coraz młodszych ludzi. Droga wyjścia wiedzie ku równowadze.

Wypalenie zawodowe może dotknąć każdego. Bardziej narażone na nie są osoby, których praca wymaga zaangażowania w sprawy innych. Sprzyjają mu złe warunki pracy i nadmiar obowiązków. W krajach skandynawskich lekarze traktują wypalenie zawodowe jak jednostkę chorobową, która wymaga zwolnienia lekarskiego. Polacy, których coraz częściej dotyka ten problem, raczej trafiają do lekarzy z powodu chorób somatycznych, rzadziej z powodu depresji. O wypaleniu zawodowym rozmawiamy z psychoterapeutką Elżbietą Żurkiewicz.

O wypaleniu zawodowym ostatnio mówi się coraz częściej. Kogo dotyczy ten problem?
Z badań wynika, że bardziej na nie narażeni są ci, którzy pracują w bezpośrednim kontakcie z ludźmi, a praca wymaga od nich zaangażowania emocjonalnego. Będą to więc lekarze, pielęgniarki, nauczyciele, psychologowie, pracownicy socjalni, terapeuci, ale też handlowcy, pracownicy działów obsługi klienta. Nie oznacza to, że wypalenie nie może dotknąć księgowego czy bibliotekarza, choć zapewne ryzyko jest mniejsze.

Ile lat trzeba pracować, by znaleźć się w „strefie zagrożenia” wypaleniem zawodowym?
Nie ma takiej cezury. O ile wcześniej można było mówić, że wypalenie zawodowe jest problemem charakterystycznym dla osób z długim stażem pracy, o tyle teraz coraz częściej zdarzają się wypaleni bardzo młodzi ludzie.

Dlaczego tak się dzieje?
Jednoznacznej odpowiedzi na to pytanie nie ma. U źródeł wypalenia zawodowego leży długotrwały stres. Obecnie młodzi ludzie są na niego narażeni prawdopodobnie znacznie wcześniej niż ich rodzice. Już na etapie edukacji jest bardzo silna rywalizacja oraz koncentracja na wykonywaniu zadań, co wiąże się ze stresem. Nie inaczej sytuacja wygląda w pracy. Być może z tego powodu młode osoby, przez lata ostro rywalizujące, padają ofiarą wypalenia już po kilku latach pracy. Inna sprawa, że na żadnym etapie edukacji ani tym bardziej później nie uczy się radzenia sobie ze stresem. Podobnie jak nie uczy się technik uczenia się czy nie przygotowuje do współpracy. Efektywne uczenie się i współdziałanie sprawia, że stres jest mniejszy, a to dla przeciwdziałania wypaleniu zawodowemu jest bardzo ważne.

Ofiarami wypalenia zawodowego padają osoby zaangażowane w pracę. Zdrowiej się nią nie przejmować?
Nie w tym rzecz. Natomiast nie doceniamy często, zwłaszcza w młodym wieku, znaczenia wypoczynku. Oderwanie się od codzienności, a także umożliwienie organizmowi regeneracji, a więc choćby dotlenienia się, ekspozycji na światło dzienne ma kluczowe znaczenie. W zasadzie mówi się, że wypoczynkowi sprzyja płodozmian. Osoba pracująca umysłowo powinna być więc aktywna fizycznie, pracujący fizycznie dobrze zrobią, gdy na przykład przeczytają książkę. Ale to tylko schemat. Możliwości są miliony. Każdy musi znaleźć coś, co sprawia mu przyjemność. Chodzi o to, by wyjść poza schematy i dostarczyć sobie odmiennych od codziennych, pozytywnych przeżyć, nie zapominając też o aspekcie fizycznym odpoczynku.

Z całym szacunkiem, ale te rady wydają się dość oczywiste. Nie stresuj się, odpoczywaj, zachowaj równowagę w życiu.
Nie ma w tym nic odkrywczego. Natomiast osoby, które padają ofiarami wypalenia zawodowego, z całą pewnością się do nich nie stosują. I to odbija się na ich samopoczuciu, a w końcu zdrowiu.

Co jeszcze, oprócz stresu, sprzyja wypaleniu?
Nie można zapominać o czynnikach związanych z warunkami pracy. Brak odpowiedniego sprzętu, zła organizacja pracy, brak elementarnego komfortu na stanowisku - to wszystko czynniki zwiększające prawdopo-dobieństwo tego zjawiska.

Jak odróżnić chwilowe zniechęcenie do pracy od wypalenia zawodowego?
Wypalenie zawodowe to cały szereg objawów dotyczących praktycznie wszystkich sfer życia człowieka, nieograniczających się jedynie do sfery pracy. Najważniejsze wśród nich to narastające poczucie wyczerpania fizycznego i psychicznego, w przypadku pracy w kontakcie z ludźmi zniecierpliwienie w stosunku do nich, zobojętnienie wobec ich spraw. To na ogół wywołuje duże poczucie winy, więc taki pracownik zaczyna starać się jeszcze bardziej. Czuje się jeszcze bardziej wyczerpany i koło się zamyka. Często cierpi fizycznie i właśnie z objawami somatycznymi trafia do lekarza - bólami głowy, brzucha, nawracającymi przeziębieniami. Osoba wypalona zawodowo staje się mniej efektywna w pracy, pracuje poniżej swoich kompetencji. To skutkuje negatywną oceną przełożonych i dodatkowo pogarsza sytuację. Zła sytuacja w pracy i złe samopoczucie odbijają się na życiu rodzinnym i towarzyskim. Problem obejmuje wszystkie aspekty życia.

Co w takiej sytuacji robić Czy jedynym wyjściem jest porzucenie pracy i kompletna zmiana kierunku kariery?
Przede wszystkim trzeba zauważyć, co się dzieje. Bywa, że osoba pracująca na kilka etatów jest tak zabiegana, tak na tym skupiona, że nawet nie dostrzega problemu. Niezbędna jest więc refleksja nad tym, co robię, ile faktycznie mam obowiązków, jak się z tym czuję. Dopiero kolejnym krokiem jest szukanie rozwiązań.

Porzucenie pracy i hodowla kóz czy uprawa ziół?
Zdarzają się takie zmiany, ale trzeba mieć do tego zaplecze finansowe, a także wbrew pozorom ogromnie dużo determinacji. To droga nie dla każdego. Ale i bez tego możliwości zmian są spore. Jeśli jest taka możliwość, warto porozmawiać z szefem o zmianie zakresu obowiązków, rezygnacji z niektórych, innej organizacji pracy. Kolejna droga to poszukiwanie wsparcia w rodzinie, tak, by dom nie był kolejnym zadaniem do wykonania, a dawał szansę odpoczynku. Jeszcze inna droga to poszukanie wsparcia specjalisty - psychologa, psychoterapeuty i przy jego udziale poszukiwanie rozwiązań. To często długa i wcale niełatwa droga.

Co jest najważniejsze w poszukiwaniu drogi wyjścia ze stanu wypalenia?
Moim zdaniem, kluczem jest uświadomienie sobie, że czasem trzeba z czegoś zrezygnować: stanowiska, pieniędzy, kariery, by móc zyskać coś większego - radość i satysfakcję z życia.

Interesujesz się zdrowiem? Tu znajdziesz najważniejsze informacje: