Andrzej Gierszewski

Wystawa w Dworze Artusa. Tajemnice zakonu krzyżackiego

Na wystawie zaprezentowanych jest wiele wyjątkowych zabytków. Wśród nich krzyżackie rękopisy Fot. Materiały prasowe Na wystawie zaprezentowanych jest wiele wyjątkowych zabytków. Wśród nich krzyżackie rękopisy
Andrzej Gierszewski

Z dr. Januszem Trupindą o wystawie „…odwracamy dusze nasze na ścieżki pokoju i zgody. Gdańsk i Krzyżacy w 550. rocznicę zawarcia II pokoju toruńskiego” rozmawia dr Andrzej Gierszewski.

Dlaczego II pokój toruński jest przełomowy dla Polski i zakonu krzyżackiego?
Kończący wojnę trzynastoletnią (1454-1466) tzw. II pokój toruński (19 października 1466) był wydarzeniem znaczącym, zarówno jeżeli chodzi o historię Polski, jak i dzieje miasta Gdańska. Korona Królestwa Polskiego odzyskała: Pomorze Gdańskie, ziemię chełmińską i michałowską i powiększyła się o północno-zachodnią część Prus właściwych z Malborkiem (wraz z Żuławami), Elblągiem i Dzierzgoniem. Wyraźnie została podkreślona podległość zakonu krzyżackiego królowi polskiemu. Wielki mistrz stawał się księciem i senatorem, zobowiązanym do uczestnictwa w Radzie Koronnej. Każdy nowo wybrany zwierzchnik zakonu powinien był złożyć przysięgę wierności królowi, a na jego wezwanie udzielić pomocy zbrojnej przeciw wrogom Królestwa Polskiego, co członkowie korporacji krzyżackiej i jej zwierzchnicy nieustannie kwestionowali do 1525 r., gdy ostatni wielki mistrz zakonu krzyżackiego książę Albrecht Hohenzollern złożył królowi Zygmuntowi Staremu (swojemu wujowi) hołd lenny i przeszedł wraz ze swoimi poddanymi na wyznanie luterańskie.

Jaka była rola Gdańska w wojnie trzynastoletniej i dlaczego była punktem zwrotnym w jego dziejach?
Gdańsk, który od samego początku wojny opowiedział się po stronie króla polskiego (zamek krzyżacki w mieście został rozebrany do fundamentów już w 1454), odegrał w zmaganiach bardzo istotną rolę. Nie tylko opłacał wojska najemne, ale także prowadził działania na morzu, np. blokując krzyżacki port w Kłajpedzie (obecnie Litwa). W uznaniu tego król Kazimierz IV Jagiellończyk obdarzył miasto specjalnymi przywilejami, m.in. prawem bicia monety czy zezwoleniem na przyjmowanie nowych mieszczan do prawa miejskiego i wydawanie wilkierzy bez ingerencji króla. Możliwość prowadzenia nieograniczonego handlu udzielona przez Kazimierza Jagiellończyka w połączeniu z dogodnym położeniem przy morskich szlakach handlowych i śródlądowych rozciągających się od Krakowa do Kowna i Wilna uczyniła Gdańsk najważniejszym miastem handlowym w Europie. Tak rozpoczął się okres prosperity, zwany „złotym wiekiem Gdańska”.

A jak Krzyżaków i sam zakon postrzegano w Gdańsku i w samych Prusach Królewskich?
Czas panowania zakonu w Gdańsku (1308-1454), kiedy Gdańsk (a zwłaszcza Główne Miasto) stał się jednym z najważniejszych ośrodków handlowych Europy, poszedł w niepamięć. Celebrowano jedynie rocznice wypędzenia Krzyżaków z Gdańska i podkreślano udział miasta w zwycięskiej wojnie trzynastoletniej. Braci zakonnych na terenie Prus Królewskich, czyli wszystkich opisanych wyżej ziem, które po II pokoju toruńskim określano pojęciem Prus Królewskich, nazywano tyranami, a spuściznę po nich, skazano na zapomnienie, choć do dziś jest ona integralną częścią materialnego i niematerialnego dziedzictwa Gdańska.

Półtorawieczny okres panowania krzyżackiego wywarł wielki wpływ na urbanistyczny kształt miasta. Gdańsk składał się wtedy z czterech organizmów miejskich: Głównego i Starego Miasta, Osieka oraz Młodego Miasta. Z tego czasu pochodzą tak ważne miejskie budowle, jak kościół Mariacki (gdzie służyli krzyżaccy księża), ratusze Głównego i Starego Miasta, Dwór Artusa czy Wielki Młyn


Czy nasi przodkowie mieli ku temu słuszne powody?

Półtorawieczny okres panowania krzyżackiego wywarł wielki wpływ na urbanistyczny kształt miasta. Gdańsk składał się wtedy z czterech organizmów miejskich: Głównego i Starego Miasta, Osieka oraz Młodego Miasta. Z tego czasu pochodzą tak ważne miejskie budowle, jak kościół Mariacki (gdzie służyli krzyżaccy księża), ratusze Głównego i Starego Miasta, Dwór Artusa czy Wielki Młyn. W Gdańsku działała mennica krzyżacka, prowadzone były szpitale. Dziedzictwem zakonu krzyżackiego są także zabytki liturgiczne oraz propagowane kulty świętych - patronów zgromadzenia. Gdańsk stał się miastem zamożnym i potężnym, zgłaszającym własne aspiracje, co nie podobało się Krzyżakom. Punktem zwrotnym była tzw. wielka wojna z zakonem (1409-1411), kiedy to po bitwie pod Grunwaldem władze Gdańska opowiedziały się za królem Władysławem Jagiełłą. Miasto zostało za to dotkliwie ukarane - wtedy to zdarzyło się coś, co na długie lata położyło się cieniem na stosunku gdańszczan do Krzyżaków - komtur gdański zamordował gdańskich burmistrzów. Od tego momentu panowanie zakonu w Gdańsku było kwestią czasu.

Co zobaczymy na wystawie?
Wystawa składa się z czterech części: „Pamięć o Krzyżakach w Gdańsku”, „Zakon krzyżacki w Gdańsku (1308-1454) i jego dziedzictwo”, „Krzyżacy w służbie ideologii narodowej” oraz „Zakon krzyżacki w propagandzie PRL”. Zaprezentowanych jest wiele wyjątkowych zabytków, swoją rolę odgrywają także elementy oryginalnego wyposażenia Dworu Artusa. Zobaczymy dwie „Bitwy pod Grunwaldem” - szkic olejny autorstwa Jana Matejki oraz obraz, którego autor Aleksander Ritter von Bensa młodszy przedstawił tą bitwę z punktu widzenia zakonu krzyżackiego. Jest bogaty wybór krzyżackich numizmatów, rękopisów, dzieła sztuki.

Są jeszcze jakieś atrakcje?
Przez cały czas trwania wystawy można zamówić dedykowane tej wystawie lekcje. Więcej informacji o nich znajdą Państwo na portalu www.mhmg.pl. Z kolei 17 listopada o godz. 17.00 odbędzie się wykład „O patronach zakonu krzyżackiego w dzień św. Elżbiety Węgierskiej”.

Andrzej Gierszewski

Polska Press Sp. z o.o. informuje, że wszystkie treści ukazujące się w serwisie podlegają ochronie. Dowiedz się więcej.

Jesteś zainteresowany kupnem treści? Dowiedz się więcej.

© 2000 - 2024 Polska Press Sp. z o.o.