Wierszalin z końca Europy przewędrował pół świata
Teatr antropologiczny, który mity, wierzenia, tradycję i folklor przetwarza w teatr nowatorski. Jego wartość polega też na tym, że przetrwał próbę czasu, że jest jakiś constans.
Zaistnieć na międzynarodowym festiwalu w Edynburgu to sukces sam w sobie. Na największym i najważniejszym festiwalu teatralnym na świecie Teatr Wierszalin, który swoją siedzibę ma w Supraślu triumfował aż trzykrotnie. Spośród polskich scen podobnym sukcesem mógł się chwalić np. legendarny teatr Tadeusza Kantora.
Egzotyczna nazwa supraskiego teatru nawiązuje do wsi w okolicach Krynek założonej w latach 30. ubiegłego wieku przez białoruskiego chłopa Eliasza Klimowicza. Lokalna społeczność uznała go za proroka, mającego przygotować ludzi na powtórne przyjście Mesjasza. Ów samozwańczy prorok Ilia z grupą religijnych fanatyków próbowali założyć tu nową stolicę świata.
Teatr Wierszalin z grupą byłych aktorów gdańskiego Teatru Miniatura założyli Piotr Tomaszuk i Tadeusz Słobodzianek. Później do zespołu dołączali absolwenci białostockiego Wydziału Sztuki Lalkarskiej, aktorzy Białostockiego Teatru Lalek, a także znane nazwiska. W Wierszalinie grała chociażby Izabela Dąbrowska, Joanna Kasperek, Adam Woronowicz, Wojciech Kalarus, Grzegorz Artman, Adam Wnuczko i Georgi Angiełow - dziś aktorzy Teatru Guliwer w Warszawie czy Marek Tyszkiewicz - dziś aktor Teatru Dramatycznego w Białymstoku. W spektaklach telewizyjnych występowali gościnnie m.in. Jan Peszek, Maja Ostaszewska, Wiktor Zborowski, Anna Dymna, Maciej Stuhr.
Pierwszą realizacją Teatru Wierszalin była słynny dramat Tomaszuka i Słobodzianka „Turlajgroszek”. To poruszająca opowieść o chłopcu, którego za dostatnie życie rodzice oddają na wychowanie Czartowi. W ramach pokuty wraca do domu na kolanach, turlając przed sobą zaczarowane ziarno grochu. Tym przedstawieniem Teatr Wierszalin zdobył serca widzów nie tylko na polsko-białoruskim pograniczu.
W 1993 roku zespół pod wodzą już tylko Piotra Tomaszuka podjął się nie lada wyzwania - wystawił „Turlajgroszka” na wspomnianym przeglądzie teatralnym w Edynburgu. Tam otrzymał nagrodę Fringe First - jeden z głównych laurów tego festiwalu przyznawany przez dziennik „The Scotsman”. Tym samym pokonał kilkaset zespołów z całego świata, które przez trzy tygodnie pokazały prawie 10 tysięcy przedstawień.
Ośmielony tym sukcesem Teatr Wierszalin zaczął sięgać po kolejne wyróżnienia. Nie sposób wymienić tu wszystkich. Edynburską nagrodą Fringe First nagradzany był jeszcze dwukrotnie - w 1994 roku za „Merlina”, a w 1997 roku za „Medyka Feliksa”.
Wierszalin został uhonorowany również w 1994 roku dyplomem uznania ministra spraw zagranicznych za wybitne zasługi dla kultury polskiej na świecie, a w roku 1998 Nagrodą Krytyków Polskiego Ośrodka ITI za popularyzacją polskiej kultury za granicą w uznaniu wartości, jakie wnosi do teatru światowego.
- Naszymi nagrodami moglibyśmy obdzielić paru naszych sąsiadów. Nie mnie sądzić czy to dużo, czy mało. Uważam, że nasza wartość polega też na tym, że coś przetrwało próbę czasu, że coś nie jest chwilowe, coś się kojarzy i tym ludziom, którzy przejeżdżali tu wiele lat temu, i tym, którzy przyjeżdżają dziś. Jest jakiś constans - mówił „Porannemu” w 2015 roku Piotr Tomaszuk.
On sam zaś został wyróżniony najważniejszymi nagrodami ludzi teatru, m.in. Nagrodą im. Swinarskiego, Nagrodą im. L. Schillera oraz Srebrnym Medalem Gloria Artis.
Wierszalin porównywany jest przez krytykę do takich światowych zjawisk teatralnych jak „Teatr Laboratorium” Jerzego Grotowskiego czy „Cricot 2” Tadeusza Kantora. Zespół gościł na scenach Tokio, Chicago, Toronto, Londynu, Sydney. Ogromnym sukcesem była także prezentacja spektaklu „Ofiara Wilgefortis” na Wystawie Światowej EXPO 2000 w Hanoverze. Wówczas zadebiutował Rafał Gąsowski - dziś najbardziej rozpoznawalny aktor tej sceny. Wierszalin wielokrotnie występował też w Niemczech, Włoszech i Szwajcarii, odniósł spektakularny sukces grając w 2005 roku na scenie nowojorskiego Teatru LA MAMA.
Od 2006 roku Teatr Wierszalin jest instytucją artystyczną województwa Podlaskiego, współprowadzoną także przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
Charakterystyczna plastyka spektakli, czyli drewniane rzeźby, figury i maski zestawione z żywym planem aktorskim, to najbardziej charakterystyczne cechy tego antropologicznego teatru, który w swoich realizacjach zgłębia kulturowe dziedzictwo Podlasia. Ważnym jego elementem niemal w każdym przypadku jest także oniryczna muzyka i rytualny śpiew. Spektakle Wierszalina cechuje pewna prostota, ale niepozbawiona symboliki.
Magia tego teatru polega na tym, że umiemy zrobić coś z niczego, stworzyć artefakt z czegoś, co wydaje się śmieciem
- Potrafimy zrobić przedstawienie, które w części składa się z dekoracji wyprodukowanych kilka lat temu. Nasze magazyny wypełnione są starymi dekoracjami, bo ja nic nie pozwalam wyrzucić. Niektóre rekwizyty przerabiamy wiele razy. Na tym polega też magia naszego teatru. Umiem zrobić coś z niczego, stworzyć artefakt z czegoś, co wydaje się wyrzuconym śmieciem. Część dekoracji do „Dziadów” powstała z rynien zdjętych z tego budynku osiem lat temu. Każdy teatr wymaga takiego myślenia, jak o własnym domu. Wymaga też takiego artysty, który potrafi to ogarnąć - podkreślał w tym roku w „Porannym” Piotr Tomaszuk.
Przez 25 lat przez Teatr Wierszalin przewinęło się wielu uznanych aktorów. Dziś zespół tworzy pięć osób: Rafał Gąsowski, Dariusz Matys, Sylwia Nowak, Monika Kwiatkowska i Bartek Olszewski. W tym roku współpracę z teatrem z Supraśla podjął Vitaly Kupriyanov - student z Kazachstanu. Ostatnio w spektaklach Wierszalina gra także sam Piotr Tomaszuk.
Mijający 2016 rok był szczególnym rokiem dla tej sceny. W marcu wystawiła słynne wielkanocne misterium zainscenizowane we współczesnej stylistyce, czyli „Historyję o Chwalebnym Zmartwychwstaniu Pańskim”. Na żywo transmitowała ją TVP Kultura. Spektakl obejrzało 60 tys. widzów. Doceniono także wyjątkową scenografię tego spektaklu. Jej autor - Mateusz Kasprzak - został nagrodzony na XVI Festiwalu Teatru Telewizji Polskiej i Teatru Polskiego Radia „Dwa Teatry - Sopot 2016”.
W listopadzie odbyła się uroczystość 25-lecia Wierszalina i premiera „Dziadów” na podstawie IV części słynnego dramatu Adama Mickiewicza. Przy tej okazji Piotr Tomaszuk odebrał Odznakę Honorową Województwa Podlaskiego.
Wierszalin pod wodzą Piotra Tomaszuka ma na swoim koncie m.in. nagrodę Festiwalu Sztuk Współczesnych we Wrocławiu za „Turlajgroszka”, pierwszą nagrodę na Ogólnopolskim Festiwalu Teatrów Lalek w Opolu w 1997 roku dla spektaklu „Medyk”, główną nagrodę w Konkursie na Wystawienie Polskiej Sztuki Współczesnej w 1997 roku dla przestawienia „Prawiek i inne czasy” na podstawie powieści Olgi Tokarczuk, Grand Prix Festiwalu Sztuk Współczesnych R@port w Gdyni dla spektaklu „Bóg Niżyński”, nagrodę za reżyserię, scenografię i muzykę na XIV Międzynarodowych Toruńskich Spotkaniach Teatrów Lalek dla sztuki „Wierszalin. Reportaż o końcu świata” na podstawie głośnej książki Włodzimierza Pawluczuka, a także Grand Prix na Przeglądzie Teatrów Alternatywnych „Koprziva” w Czechach za przedstawienie „Święty Edyp” .