Test Wiedzy o Historii Białegostoku. Zapomniane gwiazdy
Zastanawiam się, jak to możliwe, że nie pamiętamy o geniuszach – bo tak należy określić bohaterów tego artykułu – związanych przed laty z naszym miastem. W żaden sposób nie zostali upamiętnieni.
Jestem też pewien, że większość białostoczan nigdy o nich nie słyszała. Nie mam natomiast wątpliwości, że jednego z naszych bohaterów zna spora część (mam nadzieję) mieszkańców Stawisk. A to dlatego, że tam właśnie w 1882 roku nasz bohater się urodził. Był to Akiba Rubinstein, szachista jakiego nigdy wcześniej w kraju nie było i jakiego długo nie będzie (obym się mylił).
Akiba Rubinstein pochodził z ubogiej, wielodzietnej rodziny. Po śmierci jego ojca wychowaniem Akiby zajęli się dziadkowie. Prawdopodobnie gry w szachy nauczył się w wieku około czternastu lat. Zdaniem jego biografów korzystał wtedy z podręcznika autorstwa Josepha Sossnitza, „Szachy”. Na przełomie XIX i XX w. Rubinstein przyjechał do Białegostoku, by poświęcić się studiom talmudycznym. Początkowo godził je z pasją gry w szachy. Jednak ku rozpaczy rodziny wkrótce na studiowanie zasad tej królewskiej gry zaczął poświęcać znacznie więcej czasu. Jak sam przyznał zajmowało mu to 6-8 godzin dziennie przez 300 dni w roku.
To w Białymstoku w 1901 r. rozegrał pierwszą zapisaną partię. Jego rywalem był wtedy G. Bartoszkiewicz. Możemy przypuszczać, że przeciwnik Akiby nie był podrzędnym szachistą. Był ponoć najsilniejszym graczem miejscowej kawiarni szachowej Steinsa. Grał on m.in. w turniejach korespondencyjnych „Szachmatnogo Żurnała”. W jednym z nich zwyciężył wspólnie z innym graczem, z Charkowa. Prawdopodobnie G. Bartoszkiewicz był inżynierem zamieszkałym w podbiałostockich Starosielcach (dzisiaj dzielnica miasta). Akiba Rubinstein wygrał partię z Bartoszkiewiczem. Przegrany nie mógł przypuszczać, że dzięki tej porażce na stałe wszedł do historii szachów.
W 1901 r. Rubinstein przeprowadził się do Łodzi. Wszak był to wówczas jeden z najsilniejszych ośrodków królewskiej gry na ziemiach polskich. W mieście już od 1896 r. rozgrywano mistrzostwa. Tam Rubinstein trafił pod opiekę znakomitego szachisty, Henryka Salwe. Sam Rubinstein po latach wspominał: „Nauczycielem moim był słynny H. Salwe. Pamięć miałem bardzo dobrą i specjalnie szachową - pamiętam wszystkie moje partie turniejowe z ostatnich 20 lat. Szachy dają mi zadowolenie estetyczne, ładne i poprawne kombinacje wzbudzają we mnie wprost młodzieńczy zapał. Szachy to nie tylko gra, lecz i nauka”.
Rubinstein czynił systematyczne postępy. W 1903 r. wstąpił do Łódzkiego Towarzystwa Zwolenników Gry Szachowej. Nauczyciel Akiby był też jego rywalem. Początkowo to mistrz był górą. Jednak już w 1904 r. Rubinstein odniósł prestiżowe zwycięstwo nad Salwe.
W następnym roku Rubinstein wyjechał do Barmen na
Kongres Niemieckiego Związku Szachowego, gdzie wspólnie z czeskim zawodnikiem zajął pierwsze miejsce. Był to ogromny sukces, który umożliwiał mu udział we wszystkich najważniejszych turniejach na świecie. Jednakże według specjalistów to od zwycięskiego (ex equo z Osipem Bernsteinem) turnieju w Ostendzie w 1907 r., w którym udział wzięło 29 szachistów ze światowej czołówki, zaczęła się wspaniała kariera Akiby Rubinsteina. Rok 1912 nazwano „Rokiem Rubinsteina”, bowiem wygrał pięć kolejnych turniejów, w których pokonał czołowych szachistów świata. Po zakończeniu I wojny światowej Rubinstein osiadł w Berlinie, a w 1926 r. przeprowadził się do Belgii, wciąż jednak reprezentował Polskę. Rubinstein w ogromnym stopniu przyczynił się do sukcesu Polaków na olimpiadach szachowych - w 1930 r. w Hamburgu, gdzie Polacy zdobyli złoty medal i w 1931 r. w Pradze, gdzie wywalczyli srebrny medal. Niestety, Rubinstein podupadł na zdrowiu. Ujawniła się bowiem choroba psychiczna, dlatego, pomimo propozycji Polskiego Związku Szachowego, nie reprezentował on Polski na olimpiadzie szachowej w Folkestone w 1933 roku. W czasie II wojny światowej Akiba Rubinstein przebywał w Belgii. Ukrywał się w szpitalu w Brukseli. Zmarł w Antwerpii 14 marca 1961 r. W 1957 r. na łamach czasopisma „Szachy” pojawiła się bardzo pozytywna ocena szachisty: „Przy szachownicy wzór sportowca, nigdy nie protestował, zawsze opanowany, bardzo często nie wiedział z kim gra, on zawsze miał naprzeciw siebie najgroźniejszego przeciwnika - koncepcję, którą należało zwalczyć”.
Jeżeli Rubinsteina pamiętają przynajmniej mieszkańcy Stawisk, to obawiam się, że Janina Kurkowska-Spychajowa jest zupełnie nieznana. A przecież urodziła się 8 lutego 1901 r. w Starosielcach, wówczas podbiałostockiej wsi. Do dzisiaj pozostaje prawdopodobnie najbardziej utytułowaną zawodniczką łucznictwa - zdobyła ponad 60 medali mistrzostw świata i kilkanaście mistrzostw Polski. Dlaczego zatem została zapomniana?
W Starosielcach swoją drogę życiową zaczynała Janina Kurkowska-Spychajowa
Nieszczęściem Kurkowskiej-Spychajowej był fakt, że łucznictwo po Igrzyskach Olimpijskich w Antwerpii w 1920 r. zostało wycofane z programu tych zawodów. Ponownie stało się sportem olimpijskim dopiero w 1972 roku. Polka zatem nigdy nie zdobyła medalu olimpijskiego, nie miała możliwości wywalczenia takiego medalu. Wprawdzie Kurkowska-Spychajowa swoją karierę zawodniczą rozwijała w Warszawie, ale przecież wywodziła się spod Białegostoku. Nie zamierzam zanudzać Państwa szczegółowym wykazem sukcesów Kurkowskiej-Spychajowej. Powinienem jednak wspomnieć, że medale zdobywała przed II wojną światową i po jej zakończeniu. Na uwagę zasługuje postawa zawodniczki w sytuacji zagrożenia państwa. W maju 1939 r. w liście otwartym informowała komisarza generalnego Pożyczki Obrony Przeciwlotniczej (POP), gen. Leona Berbeckiego: „Panie Generale! Składam na ręce Pana zdobyte przez mnie na boiskach całego świata nagrody sportowe, drogie pamiątki triumfów odnoszonych z Białym Orłem na piersiach. Deklarując na każde wezwanie swoje życie, oddaję obecnie oprócz subskrypcji POP do dyspozycji Pana, Panie Generale, na ukochane Polskie Lotnictwo osiem srebrnych pucharów, które otrzymałam jako mistrzyni świata, i wzywam jednocześnie wszystkich sportowców polskich, aby ze swych trofeów mających wartość jako kruszec uczynili ofiarę na rzecz dozbrojenia Ojczyzny w powietrzu”.
W 1944 r. Kurkowska-Spychajowa została wywieziona na przymusowe roboty do Niemiec. Po zakończeniu wojny wróciła do kraju. Następnie podjęła pracę w poselstwie polskim w Szwecji. W tym kraju trenowała. Wciąż jednak reprezentowała Polskę. Karierę sportową zakończyła w 1957 roku. Zmarła 6 czerwca 1979 r. w Szwecji. Spoczywa na cmentarzu w podsztokholmskim mieście Solna. Tym samym, na którym znajduje się grób Ingrid Bergman.
Akiba Rubinstein i Janina Kurkowska-Spychajowa najlepsze lata swojej kariery spędzili poza Białymstokiem. Możemy jednak powiedzieć, że w obu przypadkach to w naszym mieście (i w jego okolicach) wszystko się zaczęło. To tutaj Rubinstein rozegrał swoją pierwszą udokumentowaną partię szachową. Jego rywal w tym meczu szachowym pochodził ze Starosielc. W Starosielcach swoją drogę życiową zaczynała też Janina Kurkowska-Spychajowa, zapomniana gwiazda łucznictwa.
Wybrana bibliografia
Tadeusz Wolsza, Arcymistrzowie, mistrzowie, amatorzy… Słownik biograficzny szachistów polskich, tom 3, Warszawa 1999.
Robert Gawkowski, Sport w II Rzeczypospolitej, Warszawa 2012, 02.
Test wiedzy o Białymstoku
Do testu może przystąpić maksymalnie trzysta osób (taka jest pojemność sali kina Forum). Udział w nim może wziąć każdy, za wyjątkiem osób zawodowo zajmujących się historią lokalną (np. przewodników, nauczycieli, pracowników instytucji naukowych i kulturalnych). W historyczne szranki mogą stanąć również osoby niepełnoletnie pod warunkiem, że przedstawią zgodę opiekunów. Jeśli kilka osób uzyska taką samą liczbę punktów, organizatorzy przewidzieli dogrywkę. Zwycięzcy otrzymają nagrody pieniężne: 3 tys. zł za pierwsze miejsce, 2 tys. zł za drugie i 1 tys. zł za trzecie. Start 19 lutego 2017 r. o godz. 17
Zasady
W Starosielcach swoją drogę życiową zaczynała Janina Kurkowska-Spychajowa
Po raz drugi 19 lutego odbędzie się Test Wiedzy o Historii Białegostoku. Chętni mogą się zgłaszać do 10 lutego osobiście w Muzeum Wojska w Białymstoku przy ul. Kilińskiego 7 bądź na adres mailowy: test@mwb.com.pl. Na zwycięzców czekają nagrody!
