Sztandary dla polskiej armii
22 września 1929 roku społeczeństwo Grudziądza ufundowało sztandary pułkom stacjonującym w mieście. Był to wyraz wdzięczności.
Wielu mieszkańców ówczesnego Grudziądza pamiętało życie pod zaborem pruskim. Stąd szczególne uznanie jakim darzyli wojska polskie. Jego wyrazem było ufundowanie sztandarów.
Uroczystość wręczenia chorągwi połączona została z obchodami 10-lecia 16 Dywizji Pomorskiej. Jej początki związane są z walkami w powstaniu wielkopolskim. 7 sierpnia 1919 r. naczelne dowództwo Wojska Polskiego nakazało dowództwu sił zbrojnych w byłym zaborze pruskim tworzenie nowej dywizji. Jej zadaniem miało być objęcie Pomorza.
Utworzono cztery dywizje piechoty. 17 sierpnia 1919 r. dowództwo Dywizji Pomorskiej powołało do życia drugi pułk piechoty pod nazwą Grudziądzki Pułk Strzelców. Kiedy w wyniku reorganizacji Dywizja Pomorska, zgodnie z rozkazem z 5 marca 1920 r., otrzymała nową numerację, Grudziądzkiemu Pułkowi Strzelców nadano numer 64.
15 kwietnia 1920 r. nadeszły rozkazy nakazujące przerzucenie sił dywizji na front polsko-sowiecki. Pierwsze jednostki 64 pułku zostały przerzucone 5 i 6 maja 1920 w rejon Kalenkowicz i podporządkowane tam 9 Dywizji Piechoty pułkownika Władysława Sikorskiego. „Chrztem bojowym’’ pomorskich żołnierzy było opanowanie mostu kolejowego na Dnieprze w rejonie Rzeczycy, gdzie przez kilka dni odpierali kontrataki Armii Czerwonej.
Początkowo jednostki były rozrzucone po większych związkach operacyjnych, aby pod koniec czerwca połączyć się w 16 Pomorskiej Dywizji Piechoty, działającej w grupie poleskiej. W wyniku kontruderzenia Armii Czerwonej, Polacy zmuszenia byli systematycznie wycofywać się w kierunku zachodnim. 64 pułk piechoty 30 lipca dotarł do twierdzy brzeskiej, skąd 1 sierpnia został przerzucony w rejon linii kolejowej i stacji Terespol.
Wojna zakończyła się zawarciem pokoju z Rosją. 13 grudnia 1927 roku, Prezydent Rzeczypospolitej wydał rozporządzenie o godłach i barwach państwowych oraz o oznakach, chorągwiach i pieczęciach. Wprowadzono nowy wizerunek Orła Białego (zaprojektowany przez profesora Zygmunta Kamińskiego, wykładowcę na wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej).
Sztandary jednostek wojskowych wymagały wymiany. Wychodząc naprzeciw potrzebom wojska, społeczeństwo Pomorza zebrało środki na zakup nowych sztandarów.
Latem delegacja 16 Dywizji Piechoty w składzie: generał Rachmistruk, pułkownik Jarnuszkiewicz i dowódcy pułków piechoty: 64, 65 i 66 oraz 16 pułku artylerii polowej, złożyła wizytę u prezydenta Stanisława Wojciechowskiego. Zaprosiła go na uroczystości w Grudziądzu, podczas których miało odbyć się wręczenie sztandarów dla pułków piechoty oraz trąbki sygnałowej dla 16 pułku artylerii polowej.
Ufundowany sztandar 64 pp (a dokładnie jego lewa strona) został zatwierdzony oficjalnie rozporządzeniem Prezydenta RP z 5 listopada w Dzienniku Rozkazów z 1929 r.
Uroczyste obchody święta 16 Dywizji Piechoty, podczas których swój sztandar otrzymał 64 pułk, rozpoczęły się 21 września 1929 r. mszą za dusze oficerów i szeregowych Dywizji Pomorskiej. Później poświęcono boisko garnizonowe, na którym rozegrano zawody.
Kolejny dzień uroczystości rozpoczął się ceremonialną pobudką o g. 6 rano. Ok. g. 10 pułki ustawiły się na stokach Wisły, gdzie biskup polowy Stanisław Gall odprawił mszę wraz z księżmi Jachimowskim i Sienkiewiczem. Po nabożeństwie biskup poświęcił sztandary, będące darem społeczeństwa dla wojska.
Sztandar dla 64 pułku piechoty ufundowało społeczeństwo Grudziądza i powiatu. 65 pułk otrzymał sztandar od obywateli powiatów starogardzkiego i chojnickiego, natomiast 66 pułk piechoty od szefa sztabu i ministra spraw wojskowych.
Trąbka sygnałowa dla 16 pułku artylerii polowej była darem powiatów sępoleńskiego, chojnickiego i tucholskiego. Aby sfinansować jej zakup utworzono powiatowe komitety honorowe, w których skład wchodziły najważniejsze osoby regionu (m.in. z powiatu tucholskiego pp. starosta Woronowicz i por. Kamieński).
Sztandar 64 pp, z rąk generała dywizji Mieczysława Norwida-Neugebauera przejął pułkownik Albin Skroczyński.
Po głównej części uroczystości, biskup polowy poświęcił Dom Żołnierza, po czym w koszarach 64 pułku piechoty odbył się uroczysty obiad.
Ufundowany przez społeczeństwo sztandar ma wymiary 100 na 100 cm. Na prawej stronie płachty sztandarowej, na tle czerwonego krzyża wojskowego, widnieje wyhaftowany srebrny orzeł z koroną, w otoku złotego wieńca wawrzynowego. Na czterech białych polach, między ramionami krzyża, widnieje liczba 64 w wieńcu wawrzynowym. Lewa strona sztandaru zawiera na tle krzyża napis „ Honor i Ojczyzna’’, także w wieńcu wawrzynowym. Na górnym ramieniu krzyża wyhaftowano napis „Dywin 14-IX-1920’’, na dolnym „Terespol 3-VIII-1920’’ . Białe pola między ramionami krzyża ozdobiono tarczami z orłem „malborskim’’ (lewe górne i prawe dolne) oraz herbem Grudziądza (prawe górne i lewe dolne).
W 1939 r. sztandar 64 pułku przeszedł z żołnierzami cały szlak bojowy. Pułk brał udział w walkach m.in. o Łowicz i w bitwie nad Bzurą. Dowódca, zdając sobie sprawę z niebezpieczeństwa dostania się sztandaru w ręce wroga, nakazał przedrzeć się z nim do walczącej Warszawy. Dowódca 2 batalionu kpt. Czesław Konarzewski, zlecił ukrycie sztandaru w gospodarstwie rolnym.
W grudniu 1939 r. sztandar wpadł w ręce hitlerowców, którzy prezentowali go jako trofeum wojskowe z kampanii przeciw Polsce. Sztandar szczęśliwie przetrwał w berlińskim muzeum Zeghauzie, skąd w roku 1971 trafił do Polski i obecnie jest przechowywany w Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie. W roku 2010 w Puszczy Kampinoskiej została odnaleziona głowica sztandaru, która przetrwała w ziemi od czasów wojny obronnej w 1939 r.
Krzysztof Żabierek