Fot. BCO Obrzęk limfatyczny to problem, z którym kadra Białostockiego Centrum Onkologii pomaga się uporać.
Obrzęk limfatyczny to dolegliwość, o której niewiele się mówi, a która potrafi niezwykle skomplikować codzienne funkcjonowanie osób po leczeniu nowotworowym. Szczególnie dotyka kobiety po raku piersi. Na czym on polega? I jak do niego nie dopuścić i go leczyć?
Podlasianki o swoich doświadczeniach z obrzękiem
U pani Iwony z Choroszczy, pacjentki BCO, raka piersi zdiagnozowano w 2005 roku. Przeszła mastektomię lewej piersi, a potem radioterapię.
Usunięto mi pierś oraz dwa węzły chłonne. Od razu poinformowano mnie, że muszę dbać o to, aby nie dopuścić do obrzęku. Dlatego codziennie robię w domu automasaż, staram się układać rękę na specjalnym klinie, aby chłonka mogła lepiej odpływać. Gdy odpuszczę sobie choć jeden dzień, odczuwam potem, że coś jest nie tak. Mam wrażenie, jakby pod pachą się coś zbierało, jakby robiły się takie gule. Czasem chłonka zbiera się w okolicach piersi i na plecach. No i potem trzeba włożyć dużo więcej pracy, aby jej się pozbyć.
Obrzęk może pojawić się nawet kilka lat po zabiegu operacyjnym. Tak było w przypadku Jolanty Ludwik, pacjentki BCO:
Miałam zabieg operacyjny w 2006 roku i przez dwa lata generalnie nic się z ręką nie działo. Natomiast po tych dwóch latach, to mógł być mniej więcej 2008 rok zaobserwowałam, że zaczyna mi puchnąć ta ręka na wysokości ramienia. Każdego dnia jestem skoncentrowana nad nią. Słucham swojego ciała, obserwuję i podejmuję działania czy schładzanie, czy ćwiczenia, czy masaż, czy po prostu dać jej odpocząć. Ten obrzęk nie zniknie i cały nasz wysiłek polega na tym, żeby nie dać mu się rozrosnąć. To już się nie cofnie, nie przeszkadza mi to. Nie czuję się jakoś źle z tą ręką. Parę zmian, nawyków i można naprawdę funkcjonować bez problemu.
Ewa Jabłońska-Grzelak, prezes Stowarzyszenia Amazonki w Białymstoku przyznaje, że z problemem obrzęku zmaga się wiele kobiet:
Obrzęk limfatyczny jest dla naszych wielu członkiń bardzo dużym problemem, dlatego, że jak obserwuję nasze panie, co druga-trzecia z tym się boryka. Nie zawsze chcą dostosować się do wskazań czy lekarza, czy fizjoterapeuty. Tutaj, na terenie Białostockiego Centrum Onkologii fizjoterapeuci są tak wykwalifikowaną kadrą, że w każdej chwili mogą udzielić porad, co trzeba zrobić, żeby przynajmniej zachować ten obrzęk w takim stanie, jaki jest. Bo niestety trzeba powiedzieć, że obrzęk nie zniknie. Jak już się zaczął ten proces, to on trwa i tylko od nas zależy, czy on będzie się pogłębiać i ręka nam będzie jeszcze coraz bardziej się większa robiła, czy tylko zostaniemy na tym etapie.
Czym jest obrzęk limfatyczny?
Światowy Dzień Obrzęku Limfatycznego to coroczne święto ustanowione w 2016 roku przez Senat Stanów Zjednoczonych w celu edukowania społeczeństwa o tym problemie. Obchodzimy je 6 marca. American Cancer Society szacuje, że obrzęk chłonny występuje u 15 proc. wszystkich chorych na nowotwory, a u pacjentek leczonych z powodu nowotworu piersi - u ponad 30 proc. Na całym świecie z obrzękiem boryka się ok. 250 milionów ludzi.
Obrzęk może pojawić się po leczeniu operacyjnym, gdy konieczne jest usunięcie węzłów chłonnych. Dr Klaudia Kozłowska, chirurg z BCO, tłumaczy mechanizm jego powstawania oraz wyjaśnia, kto jest szczególnie narażony na rozwinięcie obrzęku:
Usunięcie węzłów chłonnych może spowodować niewydolność układu limfatycznego, który w efekcie spowoduje obrzęk limfatyczny. Jest to spowodowane utrudnionym przepływem chłonki oraz gromadzeniem się jej w tkance podskórnej ręki po stronie operowanej. Oczywiście, nie u każdej pacjentki wystąpi obrzęk limfatyczny, zdecydowanie częściej według statystyk obrzęk limfatyczny pojawia się u chorych, u których wykonywana była limfadenektomia pachowa. Musimy również pamiętać o czynnikach ryzyka wystąpienia obrzęku limfatycznego. Do takich czynników zaliczamy: starszy wiek pacjenta, stosowanie radioterapii, zakażenia okołooperacyjne czy też nadwaga, w szczególności otyłość.
Jak mówi dr Joanna Filipowska, kierownik zakładu rehabilitacji BCO, obrzęk chłonny może dotyczyć całej kończyny górnej i tułowia po tej stronie, może dotyczyć też którejś części kończyny górnej, może to być ramię, przedramię, czasami ręka lub palce. Zdarza się też, że jest obrzęknięta pierś.
- W kończynie zatrzymują się płyny, gęste płyny tkankowe, wysokobiałkowe, które powodują z jednej strony ryzyko powstania stanu zapalnego. Po takim stanie zapalnym leczenie obrzęku jest niewspółmiernie trudniejsze i często nie może się zakończyć sukcesem - podkreśla Filipowska. - Nowoczesne metody i chirurgiczne, i radioterapeutyczne też obniżają ryzyko powstania tego obrzęku, nie mniej jednak prawidłowo i wcześnie prowadzona rehabilitacja jest jakby podstawą.
Jak zapobiegać obrzękowi i go leczyć?
Podstawą radzenia sobie z obrzękiem są odpowiednie ćwiczenia oraz rehabilitacja:
- Ćwiczenia są elementem naszych działań - mówi dr Joanna Filipowska. - Przede wszystkim edukujemy pacjentkę, żeby umiała radzić sobie sama, wiedziała, jak może obciążać kończynę, żeby wiedziała też, jak wykonać automasaż samodzielnie. I to są podstawowe rzeczy, których pacjentek uczymy od początku. Obrzęk chłonny jest dużym problemem i rzadko zdarza się, że przy pomocy jednego postępowania leczniczego uda się dobrze go wyrównać. Na ogół są to działania na lata. W naszym ośrodku tego obrzęku jest zdecydowanie mniej, bo panie od dawna, od wielu lat mają tą wczesną rehabilitację, która teraz jest jeszcze bardziej szczegółowa i także cały czas jest prowadzona ta późna rehabilitacja.
Doktor Kozłowska podkreśla istotę profilaktyki obrzęku limfatycznego poprzez edukację pacjentek, rehabilitację, ale także wsparcie psychologiczne i dietetyczne. Z kolei Katarzyna Zubrewicz, fizjoterapeuta BCO, zwraca uwagę, jak ważna jest fizjoterapia:
Przede wszystkim pokazujemy pacjentce jak ona ma funkcjonować po takich dość obszernych zmianach chirurgicznych. Uczymy pracy z blizną, uczymy ćwiczeń odpowiednich. Jest to przede wszystkim edukacja pacjenta w pierwszym takim etapie, którą wykonujemy w gabinecie Breast Cancer Unit, natomiast pacjentka w późniejszym etapie przechodzi do zakładu rehabilitacji, gdzie ma możliwość uczenia się ćwiczeń, które przede wszystkim mają na celu utrzymanie wytrzymałości pacjentki. Takim podstawowym elementem terapii przeciwobrzękowej jest kompleksowa terapia przeciwobrzękowa, która składa się z terapii takiej wstępnej, bardziej intensywnej polegającej na wykorzystaniu drenaży limfatycznych. Mogą być to manualne bądź też mechaniczne masaże limfatyczne, które powinny zakończyć się kompresjoterapią. W późniejszym etapie, takim utrwalającym, pacjentka powinna przede wszystkim umieć wykonywać ćwiczenia, jak również nosić odpowiednie rękawy, które dostosowujemy do danej pacjentki.
BCO zaprasza do udziału w projekcie
Białostockie Centrum Onkologii jest jednym z pięciu ośrodków w kraju realizujących ogólnopolski program profilaktyki obrzęku limfatycznego po leczeniu raka piersi. Wsparciem objęte zostaną 442 kobiety z terenu woj. podlaskiego i lubelskiego.
Projekt skierowany jest do wszystkich kobiet w wieku aktywności zawodowej z rozpoznanym rakiem piersi zakwalifikowanych do leczenia chirurgicznego na obszarze województwa lubelskiego i podlaskiego, także z wielochorobowością, w trakcie i po zakończeniu chemioterapii, z powikłaniami leczenia chirurgicznego i uzupełniającego. O możliwości zakwalifikowania pacjentki do programu będzie decydował lekarz chirurg onkolog bądź fizjoterapeuta po konsultacji z chirurgiem onkologiem.
W ramach projektu pacjentki będą mogły skorzystać z:
- indywidulanych wizyt fizjoterapeutycznych
- grupowych zajęć ruchowych
- indywidualnych porad psychologicznych
- grupowych warsztatów psychologicznych
- indywidualnych porad dietetycznych
Aby dowiedzieć się więcej o ogólnopolskim programie profilaktyki obrzęku limfatycznego po leczeniu raka piersi, w ramach którego realizowany jest projekt, należy odwiedzić stronę internetową: Profilaktyka obrzęku limfatycznego po leczeniu raka piersi
