Stańczyk to brzmi dumnie

1869. 150 lat temu ukazuje się "Teka Stańczyka". Powstaje ugrupowanie konserwatystów krakowskich zwanych Stańczykami. Chcą oni zmienić myślenie Polaków o sposobach odzyskania niepodległości.

Jeden z twórców galicyjskiego ruchu konserwatywnego, Stanisław Koźmian, tak opisywał okoliczności powstania „Przeglądu Polskiego”, miesięcznika, który przez kilkadziesiąt lat był organem krakowskich konserwatystów:

„Na wiosnę 1866 roku Stanisław Tarnowski wyszedłszy z wiezienia spotkał na rynku krakowskim piszącego tę rzecz. - Cóż poczniemy, cóż robić będziemy - zapytał. - Wydawać będziemy pismo polityczne. - Dobrze, ale jak to, my dwaj? - I Szujski. - Szujski? Ale przecież on niezupełnie takie jak my ma przekonania i zapatrywania. - O, Szujski zupełnie się odmienił. Obaj poszli do Szujskiego, pozyskali współudział Ludwika Wodzickiego i 1 lipca 1866 wyszedł pierwszy zeszyt »Przeglądu Polskiego«”.

Przemiana spiskowców

Kim byli ludzie, którzy stworzyli to wpływowe środowisko? Stanisław Tarnowski, Stanisław Koźmian, Ludwik Wodzicki, Józef Szujski mieli około 30 lat, a za sobą udział w konspiracji niepodległościowej. Tarnowski, Wodzicki i Koźmian współpracowali z Hotelem Lambert, a potem wzięli udział w powstaniu styczniowym po stronie białych. Szujski z kolei działał po stronie czerwonych. Po upadku powstania wszyscy trafili do więzienia; najdłużej, bo dwa lata, przebywał w nim Stanisław Tarnowski.

- Wszyscy mieli więc doświadczenie konspiracyjne, ale później pod wpływem traumy powstaniowej zmienili swoje poglądy na temat przeszłości i przyszłości niepodległej Polski. Odeszli do popierania działań tajnych i spiskowych, na rzecz aktywności legalnej. Dążyli, jak pisał Stanisław Koźmian, do „naprawy obyczaju politycznego Polaków”. Szczególnie ważne było dla nich pojęcie myślenia państwowego. Zapoczątkowali wielką narodową debatę na temat postaw i zachowań Polaków - mówi dr Piotr Hapanowicz, starszy kustosz Muzeum Historycznego Miasta Krakowa.

Krakowscy konserwatyści dokonali swoistego przewrotu umysłowego wśród części polskich działaczy politycznych i części polskiego społeczeństwa, zmieniając sposób podejścia do spraw narodowych i przewartościowując dotychczasowe pryncypia. Odeszli od romantycznego postrzegania tych kwestii, na rzecz podejścia rozumowego i zdroworozsądkowego.