Sezon na wyzysk:
młodzi płacą frycowe

Małgorzata Oberlan

17-letnia Julia przepracowała tydzień w pizzerii na starówce. W poniedziałek szef powiedział jej: „Żegnamy się, za okres próbny nie płacę”.

To była pierwsza praca Julii w życiu. Trafiła do niej z ogłoszenia.

- Zmywałam naczynia, sprzątałam stoliki, pomagałam w kuchni, biegałam po zakupy. Gdy nie było wolnej kelnerki, przyjmowałam zlecenia - relacjonuje torunianka.

Po tygodniu szef wezwał Julię na zaplecze i obwieścił: „Żegnamy się, za okres próbny nie płacę”. I tyle. Dziewczyna jest rozgoryczona, bo nie taka była umowa. Niestety, ustna...

Praca, to i płaca
- To niedopuszczalna sytuacja. Za każdą pracę należy się płaca. No, chyba że mówimy o wolontariacie. Ale domyślam się, że torunianka nie była wolontariuszką w pizzerii - komentuje insp. Wojciech Szota z Okręgowego Inspektoratu Pracy w Bydgoszczy.

Przypadek Julii, niestety, nie jest odosobniony. W ten i inny sposób wykorzystuje się obecnie młodzież w gastronomii, handlu, usługach i na budowach. Wiedzą o tym choćby związkowcy z toruńskiej Solidarności.

13 minimum
- Częste jest oszukiwanie młodych na tak zwaną niższą stawkę, rzekomo należącą się za pracę młodocianemu. Tymczasem 13 złotych brutto za godzinę (ok. 9,5 zł netto) to minimalna stawka przy umowach zleceniach i o dzieło. Tego lata interweniowaliśmy już w kilku przypadkach młodych osób, którym szefowie zaniżyli wynagrodzenia. Pomogły przedsądowe wezwania do zapłaty i młodzi odzyskali należne pieniądze - mówi Jacek Żurawski, przewodniczący NSZZ „Solidarność” regionu toruńsko-włocławskiego.

PIP dodaje, że nieprawdą jest też rozpowszechnianie informacji o jakiejś niższej pensji dla młodych, zatrudnianych na umowę o pracę.

- Owszem, kiedyś był przepis o 80 proc. wynagrodzenia w pierwszym roku pracy, ale to już historia. Dziś każdemu, niezależnie od wieku i stażu, należy się najmniej 2000 zł brutto, czyli 1459 zł netto - zaznacza inspektor Wojciech Szota.

Coraz częściej nastolatkowie chcą spróbować swoich sił w wakacyjnej pracy. Jedni zamierzają zarobić na wymarzony sprzęt lub wyjazd, inni po prostu muszą. Warto wcześniej poznać swoje prawa.

- Czy czternasto- albo piętnastolatek może już zostać zatrudniony na przykład przy roznoszeniu ulotek? - pyta pani Agnieszka, mama licealisty z Torunia.

- Zgodnie z Kodeksem cywilnym osoba, która ukończyła trzynaście lat, ma tak zwaną ograniczoną zdolność do czynności prawnych. To oznacza, że może zawierać umowy, ale za zgodą swojego przedstawiciela ustawowego, czyli rodzica lub opiekuna. Dotyczy to także umowy-zlecenia - wyjaśnia inspektor Wojciech Szota z Okręgowego Inspektoratu Pracy w Bydgoszczy.

Oczywiście, praca piętnastolatków to rzadkość. Ale już 17- i 18-latków - wcale nie. W sezonie wakacyjnym uczniowie i studenci coraz częściej chcą lub muszą zarobić. Chętnie widziani są latem szczególnie w gastronomii. Jak powinni być wynagradzani?

Zawsze równa stawka
Jak wspominaliśmy, minimalne wynagrodzenie za pracę w 2017 roku wynosi 2000 złotych brutto. Podwyżka płacy minimalnej sprawiła, że pracownik zatrudniony za najniższą krajową dostanie na rękę (netto) ok. 1459 złotych.

Ale, uwaga! Przepisy dotyczące płacy minimalnej obowiązują tylko w stosunku do osób zatrudnionych na podstawie umowy o pracę, czyli na etat. Nie stosuje się ich do umów cywilno-prawnych, to znaczy umowy-zlecenia lub umowy o dzieło.

Minimalna stawka godzinowa w 2017 roku od 1 stycznia 2017 r. dla pracujących na umowach zlecenia oraz umowach o świadczenie usług obowiązuje minimalna stawka za godzinę pracy w wysokości 13 złotych brutto. Stawka dotyczy również samozatrudnionych, którzy jednoosobowo świadczą usługi dla firm.

Nad przestrzeganiem nowych przepisów czuwa teraz Państwowa Inspekcja Pracy. Za niepłacenie minimalnej stawki grozi grzywna od 1 tys. do 30 tys. złotych.

- Nieprawdą jest, że młodym można płacić mniej. Te stawki, zarówno dotyczące umów o pracę, jak i umów cywil-noprawnych, dotyczą każdego niezależnie od wieku i stażu - podkreśla inspektor Wojciech Szota.

Warto też pamiętać o dodatku za pracę w nocy. Jak zapisano w art. 151 Kodeksu pracy, każdemu pracującemu w porze nocnej, czyli między godz. 22 a 7, należy się dopłata do pensji w wysokości 20 proc. stawki godzinowej wynikającej z płacy minimalnej. Oznacza to dodatek do każdej godziny pracy w porze nocnej w wysokości od 2,3 do 2,5 zł (w zależności od miesiąca).

Masz pytania, problemy?
Rozczarowani tym, co spotkało ich w sezonowej pracy, młodzi ludzie często nawet nie wiedzą, że mogą gdzieś znaleźć pomoc. Tymczasem, jak piszemy wyżej, kwestie wynagrodzenia na umowie - zleceniu podlegają już kontroli PIP.

Co zrobić, jeśli chcemy poradzić się kogoś przed podjęciem wakacyjnej pracy? Albo wtedy, gdy zostaliśmy w niej nieuczciwie potraktowani?

• Centrum Poradnictwa Państwowej Inspekcji Pracy udziela porad telefonicznie. Numer telefonu to: 22 391 84 00. Porady udzielane są w dni robocze od godziny 9 do 15 (koszt połączenia zależny jest od stawek operatora telekomunikacyjnego. Naliczane są od momentu połączenia z infolinią tj. również za czas oczekiwania).
• NSZZ „Solidarność” w Toruniu natomiast zaprasza do biura przy ulicy Piekary 35/39, tel. 56 622 41 52. Na zmiany dyżuruje tu dwóch prawników. Nie trzeba być związkowcem, by skorzystać z ich wiedzy.

O pracownikach młodocianych traktuje dział IX Kodeksu pracy. Warto zapoznać się z tymi przepisami. Tak w przypadku młodej osoby (lub jej rodzica), jak i pracodawcy.

Dział IX - Zatrudnianie młodocianych

Rozdział I
Przepisy ogólne
Art. 190. § 1. Młodocianym w rozumieniu kodeksu jest osoba, która ukończyła 16 lat, a nie przekroczyła 18 lat.
§ 2. Zabronione jest zatrudnianie osoby, która nie ukończyła 16 lat.
Art. 191. § 1. Wolno zatrudniać tylko tych młodocianych, którzy:
1) ukończyli co najmniej gimnazjum;
2) przedstawią świadectwo lekarskie stwierdzające, że praca danego rodzaju nie zagraża ich zdrowiu.
§ 2. Młodociany nieposiadający kwalifikacji zawodowych może być zatrudniony tylko w celu przygotowania zawodowego.
§ 3. Rada Ministrów określi w drodze rozporządzenia zasady i warunki odbywania przygotowania zawodowego oraz zasady wynagradzania młodocianych w tym okresie.
§ 4. (uchylony)
§ 5. Minister właściwy do spraw pracy w porozumieniu z ministrem właściwym do sprawy oświaty i wychowania może w drodze rozporządzenia określić przypadki, w których wyjątkowo jest dopuszczalne:
1) zatrudnianie młodocianych, którzy nie ukończyli gimnazjum;
2) zwolnienie młodocianych nieposiadających kwalifikacji zawodowych od odbycia przygotowania zawodowego;
3) zatrudnianie osób niemających 16 lat, które ukończyły gimnazjum;
4) zatrudnianie osób niemających 16 lat, które nie ukończyły gimnazjum.
Art. 192. Pracodawca jest obowiązany zapewnić młodocianym pracownikom opiekę i pomoc, niezbędną dla ich przystosowania się do właściwego wykonywania pracy.
Art. 193. Pracodawca jest obowiązany prowadzić ewidencję pracowników młodocianych.

Rozdział II
Zawieranie i rozwiązywanie umów o pracę w celu przygotowania zawodowego
Art. 194. Do zawierania i rozwiązywania z młodocianymi umów o pracę w celu przygotowania zawodowego mają zastosowanie przepisy kodeksu dotyczące umów o pracę na czas nieokreślony ze zmianami przewidzianymi w art. 195 i 196.
Art. 195. § 1. Umowa o pracę w celu przygotowania zawodowego powinna określać w szczególności:
1) rodzaj przygotowania zawodowego (nauka zawodu lub przyuczenie do wykonywania określonej pracy);
2) czas trwania i miejsce odbywania przygotowania zawodowego;
3) sposób dokształcania teoretycznego;
4) wysokość wynagrodzenia.
§ 2. Rada Ministrów może w drodze rozporządzenia określić przypadki, w których jest dopuszczalne zawieranie na czas określony umów o pracę w celu przygotowania zawodowego.
Art. 196. Rozwiązanie za wypowiedzeniem umowy o pracę zawartej w celu przygotowania zawodowego dopuszczalne jest tylko w razie:
1) niewypełniania przez młodocianego obowiązków wynikających z umowy o pracę lub obowiązku dokształcania się, pomimo stosowania wobec niego środków wychowawczych;
2) ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy;
3) reorganizacji zakładu pracy uniemożliwiającej kontynuowanie przygotowania zawodowego;
4) stwierdzenia nieprzydatności młodocianego do pracy, w zakresie której odbywa przygotowanie zawodowe.

Rozdział III
Dokształcanie
Art. 197. § 1. Pracownik młodociany jest obowiązany dokształcać się do ukończenia 18 lat.
§ 2. W szczególności pracownik młodociany jest obowiązany:
1) do dokształcania się w zakresie szkoły podstawowej i gimnazjum, jeżeli szkoły takiej nie ukończył;
2) do dokształcania się w zakresie szkoły ponadgimnazjalnej lub w formach pozaszkolnych.
Art. 198. Pracodawca jest obowiązany zwolnić młodocianego od pracy na czas potrzebny do wzięcia udziału w zajęciach szkoleniowych w związku z dokształcaniem się.
Art. 199. Jeżeli młodociany nie ukończył przygotowania zawodowego przed osiągnięciem 18 lat, obowiązek dokształcania się, stosownie do przepisów art. 197, może być przedłużony do czasu ukończenia przygotowania zawodowego.
Art. 200. Minister właściwy do spraw pracy w porozumieniu z ministrem właściwym do sprawy oświaty i wychowania może w drodze rozporządzenia określić przypadki, w których wyjątkowo jest dopuszczalne zwolnienie młodocianych od obowiązku dokształcania się.

Rozdział IIIa
Zatrudnianie młodocianych w innym celu niż przygotowanie zawodowe
Art. 2001. § 1. Młodociany może być zatrudniony na podstawie umowy o pracę przy wykonywaniu lekkich prac.
§ 2. Praca lekka nie może powodować zagrożenia dla życia, zdrowia i rozwoju psychofizycznego młodocianego, a także nie może utrudniać młodocianemu wypełniania obowiązku szkolnego.
§ 3. Wykaz lekkich prac określa pracodawca po uzyskaniu zgody lekarza wykonującego zadania służby medycyny pracy. Wykaz ten wymaga zatwierdzenia przez właściwego inspektora pracy. Wykaz lekkich prac nie może zawierać prac wzbronionych młodocianym, określonych w przepisach wydanych na podstawie art. 204.
§ 4. Wykaz lekkich prac ustala pracodawca w regulaminie pracy. Pracodawca, który nie ma obowiązku wydania regulaminu, ustala wykaz lekkich prac w osobnym akcie.
§ 5. Pracodawca jest obowiązany zapoznać młodocianego z wykazem lekkich prac przed dopuszczeniem go do pracy.
Art. 2002. § 1. Pracodawca ustala wymiar i rozkład czasu pracy młodocianego zatrudnionego przy lekkiej pracy, uwzględniając tygodniową liczbę godzin nauki wynikającą z programu nauczania, a także z rozkładu zajęć szkolnych młodocianego.
§ 2. Tygodniowy wymiar czasu pracy młodocianego w okresie odbywania zajęć szkolnych nie może przekraczać 12 godzin. W dniu uczestniczenia w zajęciach szkolnych wymiar czasu pracy młodocianego nie może przekraczać 2 godzin.
§ 3. Wymiar czasu pracy młodocianego w okresie ferii szkolnych nie może przekraczać 7 godzin na dobę i 35 godzin w tygodniu. Dobowy wymiar czasu pracy młodocianego w wieku do 16 lat nie może jednak przekraczać 6 godzin.
§ 4. Wymiar czasu pracy określony w § 2 i 3 obowiązuje także w przypadku, gdy młodociany jest zatrudniony u więcej niż jednego pracodawcy. Przed nawiązaniem stosunku pracy pracodawca ma obowiązek uzyskania od młodocianego oświadczenia o zatrudnieniu albo o niepozostawaniu w zatrudnieniu u innego pracodawcy.

Rozdział IV
Szczególna ochrona zdrowia
Art. 201. § 1. Młodociany podlega wstępnym badaniom lekarskim przed przyjęciem do pracy oraz badaniom okresowym i kontrolnym w czasie zatrudnienia.
§ 2. Jeżeli lekarz orzeknie, że dana praca zagraża zdrowiu młodocianego, pracodawca jest obowiązany zmienić rodzaj pracy, a gdy nie ma takiej możliwości, niezwłocznie rozwiązać umowę o pracę i wypłacić odszkodowanie w wysokości wynagrodzenia za okres wypowiedzenia. Przepis art. 51 § 2 stosuje się odpowiednio.
§ 3. Pracodawca jest obowiązany przekazać informacje o ryzyku zawodowym, które wiąże się z pracą wykonywaną przez młodocianego, oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami również przedstawicielowi ustawowemu młodocianego.
Art. 202. § 1. Czas pracy młodocianego w wieku do 16 lat nie może przekraczać 6 godzin na dobę.
§ 2. Czas pracy młodocianego w wieku powyżej 16 lat nie może przekraczać 8 godzin na dobę.
§ 3. Do czasu pracy młodocianego wlicza się czas nauki w wymiarze wynikającym z obowiązkowego programu zajęć szkolnych, bez względu na to, czy odbywa się ona w godzinach pracy.
§ 31. Jeżeli dobowy wymiar czasu pracy młodocianego jest dłuższy niż 4,5 godziny, pracodawca jest obowiązany wprowadzić przerwę w pracy trwającą nieprzerwanie 30 minut, wliczaną do czasu pracy.
§ 4. (uchylony)
Art. 203. § 1. Młodocianego nie wolno zatrudniać w godzinach nadliczbowych ani w porze nocnej.
§ 11. Pora nocna dla młodocianego przypada pomiędzy godzinami 2200 a 600. W przypadkach określonych w art. 191 § 5 pora nocna przypada pomiędzy godzinami 2000 a 600.
§ 2. Przerwa w pracy młodocianego obejmująca porę nocną powinna trwać nieprzerwanie nie mniej niż 14 godzin.
§ 3. Młodocianemu przysługuje w każdym tygodniu prawo do co najmniej 48 godzin nieprzerwanego odpoczynku, który powinien obejmować niedzielę.
Art. 204. § 1. Nie wolno zatrudniać młodocianych przy pracach wzbronionych, których wykaz ustala w drodze rozporządzenia Rada Ministrów.
§ 2. (uchylony)
§ 3. Rada Ministrów, w drodze rozporządzenia, może zezwolić na zatrudnianie młodocianych w wieku powyżej 16 lat przy niektórych rodzajach prac wzbronionych, jeżeli jest to potrzebne do odbycia przygotowania zawodowego, określając jednocześnie warunki zapewniające szczególną ochronę zdrowia młodocianych zatrudnionych przy tych pracach.

Rozdział V
Urlopy wypoczynkowe
Art. 205. § 1. Młodociany uzyskuje z upływem 6 miesięcy od rozpoczęcia pierwszej pracy prawo do urlopu w wymiarze 12 dni roboczych.
§ 2. Z upływem roku pracy młodociany uzyskuje prawo do urlopu w wymiarze 26 dni roboczych. Jednakże w roku kalendarzowym, w którym kończy on 18 lat, ma prawo do urlopu w wymiarze 20 dni roboczych, jeżeli prawo do urlopu uzyskał przed ukończeniem 18 lat.
§ 3. Młodocianemu uczęszczającemu do szkoły należy udzielić urlopu w okresie ferii szkolnych. Młodocianemu, który nie nabył prawa do urlopu, o którym mowa w § 1 i 2, pracodawca może, na jego wniosek, udzielić zaliczkowo urlopu w okresie ferii szkolnych.
§ 4. Pracodawca jest obowiązany na wniosek młodocianego, ucznia szkoły dla pracujących, udzielić mu w okresie ferii szkolnych urlopu bezpłatnego w wymiarze nieprzekraczającym łącznie z urlopem wypoczynkowym 2 miesięcy. Okres urlopu bezpłatnego wlicza się do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze.
§ 5. W sprawach nieuregulowanych przepisami niniejszego rozdziału do urlopów przysługujących młodocianym stosuje się przepisy działu siódmego.

Rozdział VI
Rzemieślnicze przygotowanie zawodowe
Art. 206. Przepisy art. 190-205 stosuje się odpowiednio do młodocianych zatrudnionych na podstawie umowy o przygotowanie zawodowe u pracodawców będących rzemieślnikami.