Prof. Łukaszewicz przywracał pamięć o Janie Czochralskim [zdjęcia]
23 maja 2016 r. zmarł we Wrocławiu prof. dr hab. Kazimierz Łukaszewicz, wybitny uczony w dziedzinie krystalografii i rentgenograficznej analizy strukturalnej, profesor honorowy w Instytucie Niskich Temperatur i Badań Strukturalnych PAN. To On, w roku 1984, rozpoczął na skalę międzynarodową akcję informowania społeczności naukowców o Janie Czochralskim, twórcy „metody Czochralskiego”, jako o polskim uczonym.
Do tego momentu nazwisko Czochralskiego było znane fizykom i chemikom na całym świecie, gdyż wchodziło do nazwy metody otrzymywania monokryształów, która zrewolucjonizowała światowy przemysł elektroniczny, umożliwiając przemysłową produkcję tranzystorów, układów scalonych i mikroprocesorów. Jednakże niewielu z nich wiedziało, kim był i że był Polakiem.
Miarą uznania wielkich osiągnięć prof. Łukaszewicza było to, że powierzono mu zorganizowanie we Wrocławiu X Europejskiego Kongresu Krystalograficznego w sierpniu 1986 r., dokładnie w siedemdziesiątą rocznicę opracowania metody Czochralskiego. Łukaszewicz wykorzystał tę okazję, aby uświadomić całemu światu, że Czochralski był polskim uczonym.
Z tego powodu na Jego wniosek Kongres został dedykowany pamięci Profesora Jana Czochralskiego.
Mimo że Czochralski jest tym polskim uczonym, który obok Mikołaja Kopernika i Marii Skłodowskiej-Curie jest najczęściej wymienianym w literaturze światowej, to do ostatniej dekady XX w. niewiele osób w Polsce zdawało sobie sprawę z tego, że był on Polakiem.
Aby zmienić ten stan rzeczy prof. Łukaszewicz zachęcił swego współpracownika dr. Pawła E. Tomaszewskiego do podjęcia badań archiwalnych w celu uzyskania wiarygodnych informacji o życiu i działalności Czochralskiego. Owocem tych badań jest kilka książek biograficznych oraz szereg artykułów, w których Tomaszewski, w sposób udokumentowany, przedstawił życie i wielkie osiągnięcia niezwykłego człowieka, jakim był urodzony w Kcyni, na Pałukach, ojciec elektroniki półprzewodnikowej.
Jako wielki orędownik przywrócenia pamięci o Czochralskim, prof. Łukaszewicz nieustannie wspierał działania wielu środowisk w Polsce, w wyniku których (na mocy uchwały Sejmu RP) rok 2013 został ustanowiony jako Rok Czochralskiego.
To dzięki Łukaszewiczowi, mieszkańcy regionu kujawsko-pomorskiego mogą być dumni z faktu, że człowiek, który doprowadził do wielkiej rewolucji w elektronice i w efekcie końcowym wywarł wpływ na rozwój cywilizacji ziemskiej, wprowadzając ludzkość w epokę informatyczną, urodził się w Kcyni, gdzie pobierał nauki na poziomie podstawowym i średnimi, skąd następnie wywędrował do Berlina, gdzie dokonał swych największych odkryć w dziedzinie krystalografii i metaloznawstwa.
Warto nadmienić, że sam profesor Łukaszewicz miał także związki z naszym regionem. Urodzony w 1927 r. w Duboi na Polesiu lata szkolne i okupację spędził w Wilnie, gdzie pod koniec wojny wstąpił do Armii Krajowej. Z tego powodu został aresztowany przez władze sowieckie i osadzony w obozie w Kałudze. Po zwolnieniu z obozu, jako repatriant, przybył w styczniu 1946 r. do Torunia, gdzie został studentem Kursu Wstępnego Uniwersytetu Mikołaja Kopernika. Umożliwiło mu to uzupełnienie wywołanych wojną i okupacją braków wykształcenia i następnie rozpoczęcie od października tego roku studiów na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym UMK.
W opublikowanych w 2009 r. wspomnieniach napisał, że po wyjściu z obozu sowieckiego, w którym „zaczął już nasiąkać atmosferą i mentalnością koszarów”, w Toruniu „trafił nagle do świata intelektu”, który go oczarował i ukształtował całe jego późniejsze życie.
Niestety, jako były żołnierz AK stał się obiektem zainteresowania Urzędu Bezpieczeństwa. W swoich wspomnieniach napisał: „Zorientowałem się, że w Toruniu jestem spalony. Szybko podjąłem decyzje przeprowadzki na „Dziki Zachód” - do Wrocławia”. Tam od października 1948 r. kontynuował na Uniwersytecie i Politechnice studia chemiczne, i tam później zrobił wielka karierę naukową w Instytucie Niskich Temperatur i Badań Strukturalnych PAN. jako jeden z pionierów polskiej krystalografii.
19 sierpnia 2016 r. minie sto lat, od chwili gdy praca Jana Czochralskiego, w której opisał swoją metodę, została przyjęta do druku w czasopiśmie „Zeitschrift für physikalische Chemie”.
Żal i smutek nas ogarnia, gdy uświadamiamy sobie, że Profesor Łukaszewicz nie dożył do jubileuszu stulecia tego odkrycia, które zmieniło w sposób istotny nie tylko krystalografię, fizykę i chemię, ale przede wszystkim nas - ludzi - przekształciło w społeczeństwo informatyczne.
Autor: Józef Szudy