Prof. Jan Miodek: Kujawy i Siewierz
W II tomie „Popiołów” Stefana Żeromskiego (1864–1925) znajduje się następujący fragment: „Pierzaste liście wierzchołków palmowych wznoszą się z kujaw piachu, płasko rozciągniętych na brzegu Afryki” – z kujawami piachu. Pan W.M. z Wrocławia natomiast pyta, czy mają one jakiś etymologiczny związek z Kujawami – historyczną dzielnicą Polski, położoną między górną Notecią, jeziorem Gopło a Wisłą.
Ten związek jest oczywisty. W powieści Żeromskiego znalazły się „kujawy” – wydmy piaszczyste, które w tym znaczeniu przywołał także Aleksander Brückner w swym „Słowniku etymologicznym języka polskiego” z roku 1927. To do nich nawiązują Kujawy –_nazwa krainy (w kronice Wincentego Kadłubka w zlatynizowanej postaci Cuiavia). Pochodzi ta forma od prasłowiańskiego „kuj”, „kujati” – „wicher, wiać”, „teren równinny, wydmowy, narażony na silne podmuchy wiatru”. Prof. Stanisław Rospond nie wykluczał pokrewieństwa Kujaw z Kijowem, który pierwotnie też był najprawdopodobniej Kujavą – jak i kraj na Zaodrzu lechickim w XII w. (por. na ten temat: „Słownik etymologiczny miast i gmin PR” z roku 1984).
Powiem więc frywolnie: dużą popularnością cieszy się w Polsce zwrot wieje (duje) jak w Kieleckim
Od nazwy krainy pochodzi „kujawiak” – polski taniec ludowy o lirycznej melodii i rytmie mazura, lecz w wolniejszym tempie. Mam w pamięci kujawiakowe melodie wytańczone i wyśpiewane przez zespoły Mazowsze i Śląsk – tak jak od kilkudziesięciu lat rozbrzmiewa w Polsce popularny walczyk „Od Siewierza” w wykonaniu koszęcińskich śpiewaków: „Od Siewierza jechał wóz, malowane panny wiózł. Wszystkie pięknie wystrojone, chciałbym jedną mieć za żonę”.
A skąd ten mój przeskok z Kujaw do Siewierza – prastarego grodu na Wyżynie Śląskiej, który w swej historii należał i do Piastów opolskich, i do Małopolski? Ano stąd, że obie te nazwy semantycznie łączy... wiatr!
Pod względem etymologicznym, historycznojęzykowym bardziej uzasadnione byłyby warianty wieje (duje) jak na Kujawach albo wieje (duje) jak w Siewierzu!
Siewierz to był pierwotny Siewior, potwierdzony w zapisach od XII do XV wieku (i ja to brzmienie jeszcze od czasu do czasu w swych rodzinnych górnośląsko-zagłębiowskich stronach słyszę!). Ponieważ od dopełniacza przez pozostałe przypadki gramatyczne pojawiał się temat fleksyjny Siewierz- (z Siewierza, od Siewierza, do Siewierza, w Siewierzu), przeszedł on w końcu i do mianownika, wypierając od XVI wieku dawniejszy Siewior. Pochodzi zaś ta stara nazwa od wyrazu „siewior” „północ” (z prasłowiańskiego „sever”; w takim brzmieniu do dziś w języku rosyjskim), w szerszym znaczeniu: teren wystawiony na silne podmuchy wiatru, połączonego ze śnieżycą i zimnem (por. czeski wyraz „sever” – śnieżyca i rosyjski przymiotnik „severnyj” – północny; wiatr północny).
Na koniec powiem więc frywolnie: dużą popularnością cieszy się w Polsce zwrot wieje (duje) jak w Kieleckim. Pod względem etymologicznym, historycznojęzykowym bardziej uzasadnione byłyby warianty wieje (duje) jak na Kujawach albo wieje (duje) jak w Siewierzu!