Polska w listopadzie 1918 ma twarz Józefa Piłsudskiego. Odzyskana niepodległość miała wielu ojców

Decydując się na odwrócenie sojuszów w 1917 roku, Józef Piłsudski zagrał va banque - mówi dr hab. Marek Białokur z Instytutu Historii Uniwersytetu Opolskiego. Zamiast do więzienia w Magdeburgu mógł trafić pod ścianę. Ryzykował dużo i to się opłaciło Polsce.

Chociaż odzyskanie niepodległości przez Polskę w listopadzie 1918 roku miało wielu ojców, kojarzymy je dziś przede wszystkim z Józefem Piłsudskim. Dlaczego inni politycy tak łatwo mu się podporządkowali?
To się wcale nie odbyło łatwo. Gdybyśmy się przenieśli o 99 lat wstecz i znaleźli się w Warszawie, to zobaczylibyśmy nie tylko w listopadzie, ale i w grudniu 1918 roku przechodzące przez miasto demonstracje przeciwko Piłsudskiemu, a za Romanem Dmowskim lub za działaczami rewolucyjnymi. I to nie tylko kilkusetosobowe, ale także wielotysięczne. W Polsce podzielonej między trzy państwa zaborcze dla części jej mieszkańców Piłsudski był autorytetem, ale dla innych wcale nie.

To dlaczego nasza niepodległość ma dziś twarz marszałka?
Rozpad państw zaborczych był efektem I wojny światowej, nazywanej wówczas Wielką Wojną. Piłsudski, noszący mundur, uczestnik walk, miał naturalną przewagę nad politykami, którzy też działali w czasie wojny na rzecz sprawy polskiej, ale robili to w elegancko skrojonych garniturach. Ani Roman Dmowski, ani Wojciech Korfanty, Ignacy Daszyński, Ignacy Jan Paderewski ani Wincenty Witos nie byli żołnierzami. Wszyscy mieli zasługi dla Polski, które trudno bez narażenia się na błąd wyliczyć procentowo. Właśnie marszałka wyróżniał „szary strzelca strój” i to bardzo mu pomogło.

Przeciwnicy marszałka dawniej i dziś podkreślają, że jego legiony wielkiej roli w dziejach wojny nie odegrały, legioniści po kryzysie przysięgowym wylądowali w Beniaminowie lub w Szczypiornie, a ich wódz – w Magdeburgu...
Takie opinie są dla Piłsudskiego krzywdzące, ale rzeczywiście się pojawiały, bo też dawną i dzisiejszą politykę łączy tendencja do widzenia wyłącznie tego, co chcemy widzieć. Kto poznał marszałka w austriackich okopach, często do końca życia był jego wiernym żołnierzem. Kto w zaborze pruskim doświadczył germanizacji, a w dodatku miał poglądy bardziej narodowe, na tego, kto kilka lat współpracował z Austriakami, patrzył jak na zdrajcę. Staram się od takich skrajności uciekać. A podczas kryzysu przysięgowego, kiedy marszałek zdecydował się po trzech latach współpracy z Austriakami i Niemcami odwrócić sojusze, zagrał va banque. Niemcy w tej fazie wojny nie były wcale takie słabe. Zamiast na rok do więzienia – w stosunkowo dobrych warunkach – w Magdeburgu, mógł trafić pod ścianę. Ryzykował dużo i to się w efekcie opłaciło Polsce.

10 listopada Niemcy przywieźli go z Magdeburga...
W Warszawie na peronie czekali na niego nie tylko wiernie mu oddani działacze Polskiej Organizacji Wojskowej, przekonani, że wraca przede wszystkim do nich. Po drugiej stronie peronu stał skromnie książę Zdzisław Lubomirski, jeden z trzech członków Rady Regencyjnej. Nie miał w rękach zbyt wielu atutów. Mądrość Piłsudskiego polegała na tym, że przywitał się ze swoimi współpracownikami, ale na śniadanie pojechał z księciem Lubomirskim.