Podstawa wymiaru Twojej emerytury - trudny, ale ważny temat

KK

Podstawa wymiaru emerytury to jeden z elementów uwzględnianych przy naliczaniu kapitału początkowego. Odgrywa bardzo istotną rolę, ponieważ wpływa na jego wartość.

ZUS przyjmuje osiągane przed 1999 r. wynagrodzenie (dochód), które stanowiło podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne, a wypadku byłych żołnierzy lub funkcjonariuszy ich uposażenie. Do tego doliczane są również kwoty wynagrodzeń za czas niezdolności do pracy, które wypłacono po 28 lutego 1995 r. na podstawie kodeksu pracy, zasiłki chorobowe, macierzyńskie, opiekuńczy i wyrównawczy, świadczenia lub dodatek wyrównawczy, świadczenia rehabilitacyjne, rekompensaty z tytułu podwyżki cen artykułów żywnościowych wypłacane pomiędzy 1 września 1981 r. a 30 czerwca 1987 r., rekompensaty pieniężne z tytułu okresowego niepodwyższania płac w sferze budżetowej, zasiłki dla bezrobotnych (szkoleniowe lub stypendia) bądź kwoty zasiłku za okres udokumentowanej niezdolności do pracy oraz zasiłki stałe z pomocy społecznej, od których opłacona została składka na ubezpieczenie społeczne.

Gdy ktoś pracował nawet przez krótki czas u wielu pracodawców, ZUS przyjmie wynagrodzenie, które osiągał u wszystkich w tych latach i w oparciu o nie ustali podstawę wymiaru kapitału początkowego.

Gdy nie ma informacji o zarobkach

Jeżeli nie można udowodnić osiąganego wynagrodzenia, to w podstawie wymiaru kapitału początkowego za okresy zatrudnienia ZUS weźmie pod uwagę minimalne wynagrodzenie.

- Dotyczy to tych, którzy udowodnili okres zatrudnienia na podstawie umowy o pracę, ale nie mogą wykazać osiąganych zarobków - mówi Krzysztof Cieszyński, regionalny rzecznik prasowy województwa pomorskiego i dodaje, że może się tak zdarzyć, gdy pracodawca nie zachował dokumentacji płacowej, zakład zlikwidowano, dokumentację płacową zniszczono, w legitymacji ubezpieczeniowej brakuje wpisów o zatrudnieniu i osiąganym wynagrodzeniu, albo gdy od pracodawcy lub jego następcy prawnego nie można uzyskać zaświadczenia o wynagrodzeniu.

Kwotę minimalnego wynagrodzenia ZUS przyjmie także za okresy, w których pobierano wynagrodzenie za czas niezdolności do pracy w czasie obowiązywania umowy o pracę oraz świadczenia z ubezpieczenia społecznego. Chodzi tu o zasiłki chorobowe, macierzyńskie i opiekuńcze. Minimalne wynagrodzenie nie będzie natomiast uwzględnione za okres urlopu bezpłatnego.

Jak się oblicza

Najpierw ZUS sumuje zarobki osiągnięte w danym roku kalendarzowym, a następnie oblicza w procentach (z zaokrągleniem do setnych części) stosunek każdej rocznej sumy zarobków do rocznej kwoty przeciętnego wynagrodzenia ogłoszonego za dany rok kalendarzowy. W ten sposób uzyskuje wskaźnik wynagrodzenia dla danego roku.

Kolejnym krokiem jest zsumowanie wskaźników wynagrodzeń (dochodu) z poszczególnych lat, które mogą być przyjęte do podstawy wymiaru. Mogą to być wskaźniki np. z 10 kolejnych lat.

Dalej obliczana jest średnia arytmetyczna tych wskaźników, czyli suma wskaźników dzielona jest przez liczbę lat, z których ustala się podstawę wymiaru (np. przez 10). Ta średnia to wskaźnik wysokości podstawy wymiaru kapitału początkowego. Wskaźnik ten mnożony jest następnie przez kwotę bazową, która stanowi 100 proc. przeciętnego wynagrodzenia w II kwartale kalendarzowym 1998 r., czyli przez 1220,89 zł.

Ważne

Trzeba pamiętać, że wskaźnik wysokości podstawy wymiaru kapitału początkowego nie może być wyższy niż 250 proc.

Od 1 października 2013 r. ZUS obliczając podstawę wymiaru kapitału początkowego może porównać zarobki z niepełnego roku do przeciętnego wynagrodzenia ustalonego z liczby miesięcy faktycznego ubezpieczenia w tym roku. Niepełny rok można wskazać, jeśli ma się ustaloną podstawę wymiaru kapitału początkowego od zarobków z 10 kolejnych lat kalendarzowych (20 wybranych lat kalendarzowych) lub z faktycznego okresu, w którym było się ubezpieczonym. W takim przypadku w podstawie uwzględnione będą zarobki z niepełnego roku.

Przykład

Pani Zofia, która urodziła się 15 marca 1966 r. pracowała od 14 maja 1988 r. do 31 października 1997 r. W 2004 r. ustalono jej kapitał początkowy, obliczając podstawę jego wymiaru od zarobków z 10 kolejnych lat kalendarzowych, czyli z lat 1988-1997. Zarobki za niepełny rok pracy w 1988 r. i 1997 r. porównano do przeciętnego wynagrodzenia za te lata. Pani Zofia może ubiegać się o ponowne ustalenie podstawy wymiaru kapitału początkowego poprzez porównanie zarobków z roku 1988 (8 miesięcy ) i 1997 (10 miesięcy) proporcjonalnie do sumy kwot przeciętnego wynagrodzenia ogłoszonego za te lata.

Od 23 września 2011 r. podstawę wymiaru kapitału początkowego ZUS może ustalić z 10 kolejnych lat kalendarzowych przed 1 stycznia 1999 r. Oznacza to, że 10 kolejnych lat kalendarzowych może przypadać nie tylko od 1 stycznia 1980 r. do 31 grudnia 1998 r., lecz także w całości lub w części przed 1 stycznia 1980 r. Jeśli ktoś miał obliczony kapitał początkowy przed 22 września 2011 r. może skorzystać z przeliczenia.

ZUS może ustalić podstawę wymiaru kapitału początkowego od zarobków z: 10 lat kalendarzowych wybranych sprzed 1 stycznia 1999 r., 20 lat kalendarzowych dowolnie wybranych z całego okresu objęcia ubezpieczeniem przed 1999 r., faktycznego okresu objęcia ubezpieczeniem, jeśli ktoś urodził się 31 grudnia 1968 r. lub później i nie może udowodnić, że podczas 10 kolejnych lat kalendarzowych przed 1 stycznia 1999 r. osiągał zarobki.

Przykład

Urodzona 25 stycznia 1969 r. pani Urszula udowodniła następujące okresy składkowe, nieskładkowe i nieuwzględnione: od 15 października 1989 r. do 17 lipca 1990 r. - zatrudnienie, 9 miesięcy i 3 dni, od 1 października 1990 r. do 30 czerwca 1992 r. - studia medyczne, których nie ukończyła, 2 lata i 9 miesięcy, od 1 grudnia 1992 r. do 31 października 1994 r. - działalność gospodarcza, 1 rok i 11 miesięcy, od 1 lutego 1995 r. do 31 stycznia 1996 r. - zatrudnienie, 1 rok, od 1 lutego do 31 lipca 1996 r. - zasiłek dla bezrobotnych, 6 miesięcy, od 1 sierpnia 1996 r. do 20 stycznia 1997 r. - bezrobotna bez prawa do zasiłku, 5 miesięcy i 20 dni, od 21 stycznia do 31 lipca 1997 r. - zatrudnienie, 6 miesięcy i 11 dni, od 1 sierpnia do 30 listopada 1997 r. - zasiłek chorobowy, 4 miesiące. W sumie okresy składkowe wynoszą: 4 lata, 8 miesięcy i 14 dni, nieskładkowe: 4 miesiące, a nieuwzględnione: 3 lata, 2 miesiące i 20 dni. Nie uwzględniono okresu studiów, ponieważ pani Urszula ich nie ukończyła, ani okresu, za który nie przysługiwał jej zasiłek dla bezrobotnych.

Aby ustalić podstawę wymiaru kapitału początkowego pani Urszuli przyjęto zarobki (osiągane w okresie wykonywania umowy o pracę), które stanowiły podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne z lat: 1989, 1990, 1992, 1993, 1994, 1995, 1996, 1997. Sumę uzyskanych wskaźników z poszczególnych lat podzielono przez 8.

ZUS może także ustalić podstawę wymiaru kapitału początkowego z faktycznego okresu objęcia ubezpieczeniem. Dotyczy to osób urodzonych przed 31 grudnia 1968 r. i odbywających czynną służbę wojskową, pełniących służbę zastępczą, korzystających z urlopu wychowawczego, uczących się na jednym kierunku w szkole wyższej, którzy ją ukończyli oraz tych, którzy nie mogą udowodnić przed 1 stycznia 1999 r. co najmniej 10 kolejnych lat kalendarzowych, w których osiągali zarobki.

Przykład

Pan Mirosław, który urodził się 12 kwietnia 1966 r., do wniosku o ustalenie kapitału początkowego dołączył dokumenty potwierdzające okresy: od 1 stycznia 1986 r. do 30 listopada 1988 r. - zatrudnienie, od 1 października 1990 r. do 20 lipca 1996 r. - ukończone 5-letnie studia, od 1 października 1996 r. do dzisiaj - zatrudnienie. Pan Mirosław, w związku z nauką w szkole wyższej nie mógł udowodnić 10 kolejnych lat kalendarzowych, w których osiągał zarobki przed 1999 r. Do ustalenia podstawy wymiaru kapitału początkowego przyjęto więc zarobki z faktycznego okresu, w którym był objęty ubezpieczeniem, czyli z lat: 1986, 1987, 1988, 1996, 1997, 1998. Sumę uzyskanych wskaźników z poszczególnych lat podzielono przez 6.

ZUS nie ustali podstawy wymiaru z faktycznego okresu objęcia ubezpieczeniem, jeśli przez 10 kolejnych lat kalendarzowych osiągano zarobki, ale nie można ich udokumentować, np. z powodu zniszczenia dokumentacji płacowej.

Przykład

Pani Bogusława pracowała od 1 stycznia 1969 r. do 31 października 1979 r. Nie pracowała pomiędzy 1 listopada 1979 r. do 31 grudnia 1998 r. Z powodu likwidacji pracodawcy nie może uzyskać zaświadczenia o wysokości zarobków w latach 1969-1978. Pani Bogusławie można ustalić podstawę wymiaru kapitału początkowego z 10 kolejnych lat kalendarzowych z uwzględnieniem minimalnego wynagrodzenia.

Od 23 września 2011 r. ZUS może ustalić podstawę wymiaru kapitału początkowego, jeśli ktoś po raz pierwszy przystąpił do ubezpieczenia społecznego i był ubezpieczony przez okres krótszy niż 1 rok kalendarzowy.

Przykład

Pan Kamil przed 1999 r. pracował od 1 marca do 15 października 1996 r. 31 grudnia 1998 r. osiągnął staż ubezpieczeniowy 7 miesięcy i 15 dni i może ubiegać się o ustalenie podstawy wymiaru kapitału początkowego. ZUS porówna sumę zarobków uzyskanych od 1 marca do 15 października 1996 r. z sumą kwot przeciętnego wynagrodzenia ogłoszonego za rok 1996 r., odpowiednią do 8 miesięcy, podczas których był objęty ubezpieczeniem w tym roku.

Obniżenie wieku emerytalnego. Krzysztof Cieszyński z ZUS odpowiada na pytania

Kogo obejmie obniżony od 1 października 2017 r. wiek emerytalny?

Przywrócony wiek emerytalny, czyli 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn obejmie wszystkie panie, które tego dnia będą w wieku pomiędzy 60 lat a 61 lat i 4 miesiące oraz wszystkich panów w wieku między 65 lat a 66 lat i 4 miesiące.

Od kiedy będzie można składać wnioski o emeryturę w oparciu o ten wiek?

Najwcześniej 1 września 2017 r., czyli na 30 dni przed nabyciem prawa do emerytury.

Czy będą to emerytury przyznawane wg nowych zasad?

Tak. Beneficjenci obniżonego wieku emerytalnego to osoby urodzone po 31 grudnia 1948 r. Świadczenia te będą im przyznawane na takich samych zasadach, na jakich wcześniej przyznawano je urodzonym po tej dacie. Zmiana dotyczy bowiem jedynie wieku emerytalnego.

Czy obniżenie wieku emerytalnego ma wpływ na tzw. ochronę przedemerytalną?

Owszem. Ustawa zawiera przepisy przejściowe dotyczące okresu ochronnego, umożliwiające dwóm grupom pracowników korzystanie z ochrony także po osiągnięciu obniżonego wieku emerytalnego. Gwarantuje to czteroletni okres ochronny wszystkim pracownikom.

Jakie to grupy?

Pierwsza to pracownicy, którzy 1 października 2017 r. będą już w okresie ochronnym, ale ich czas po obniżeniu wieku emerytalnego byłby krótszy niż 4 lata. Będą chronieni aż do osiągnięcia wieku, w którym przeszliby na emeryturę wg dotychczasowych przepisów. Druga to pracownicy, którzy 1 października 2017 r. nie będą jeszcze korzystać z ochrony przedemerytalnej na mocy dotychczasowych przepisów, natomiast do obniżonego wieku emerytalnego zostanie im mniej niż 4 lata, a w związku z tym ich okres ochrony byłby krótszy. Będą chronieni przez 4 lata od wejścia w życie ustawy, czyli do 30 września 2021 r. bez względu na osiągnięcie w tym czasie wieku emerytalnego. Pracodawca nie będzie mógł wypowiedzieć umowy pracownikowi znajdującemu się w okresie ochronnym, także jeśli uzyska on prawo do emerytury.

Czy taka ochrona dotyczy również umów cywilnoprawnych, np. zleceń?

Nie. Ochrona obejmuje wyłącznie osoby, które pozostają w stosunku pracy. Nie ma więc zastosowania do zleceniobiorców i zatrudnianych na podstawie innych umów cywilnoprawnych.

Czy ZUS będzie przyznawał świadczenia z urzędu, np. pobierającym emerytury pomostowe?

Prawo do emerytury pomostowej ustaje z dniem poprzedzającym osiągnięcie powszechnego wieku emerytalnego. Obniżenie wieku emerytalnego powoduje, że pobierający takie świadczenie będą mogli wcześniej przejść na emeryturę powszechną. Emerytura ta przyznawana jest na wniosek. ZUS ma obowiązek powiadomienia tych osób o zachowaniu prawa do świadczenia do wieku 60 lat w przypadku kobiet, mężczyzn zaś 65 lat. Z zawiadomienia zainteresowani dowiedzą się, że mogą uzyskać - o ile złożą wniosek - emeryturę z tytułu osiągnięcia obniżonego wieku emerytalnego.

Jak wygląda kwestia emerytur częściowych?

Prawo do emerytury częściowej mają mężczyźni, którzy ukończyli co najmniej 65 lat. Muszą też udowodnić staż wynoszący co najmniej 40 lat. Kobiety nie mają jeszcze praw do emerytury częściowej. Po obniżeniu wieku emerytalnego takie świadczenie emerytalne straci rację bytu. Wprowadzono jednak rozwiązania przejściowe. Osoby, które 1 października 2017 r. będą miały ustalone prawo do emerytury częściowej, zachowają je do czasu zamiany emerytury częściowej na tę z tytułu ukończenia powszechnego wieku emerytalnego. Zamiana taka może nastąpić na wniosek zainteresowanego, a gdy jest on czynnym pracownikiem, po wcześniejszym rozwiązaniu stosunku pracy.

Jakie działania dla przyszłych emerytów podejmuje ZUS w związku ze zmianą przepisów?

Przypomnę, że od lipca pojawią się doradcy emerytalni. W województwie pomorskim w ich rolę wcieli się 39 dotychczasowych pracowników. Będą wyjaśniać klientom, od czego zależy wysokość emerytury i wyliczać w kalkulatorze emerytalnym wysokość prognozowanego świadczenia w zależności od wskazanego momentu zakończenia aktywności zawodowej.

Gdański Oddział ZUS skontaktował się także z płatnikami, którzy zatrudniają wielu potencjalnych emerytów proponując przeprowadzenie w siedzibie przedsiębiorcy indywidualnych konsultacji w zakresie świadczeń emerytalnych dla pracowników planujących przejście na emeryturę po wprowadzeniu zmian. ZUS informuje także potencjalnych emerytów o możliwości zgłoszenia wniosku o ustalenie kapitału początkowego lub jego aktualizację.

Przelicz kapitał - dostaniesz więcej

Osoby, którym ustalono już kapitał początkowy, w związku ze zmianą przepisów mogą wystąpić o jego przeliczenie. Warto to zrobić - świadczenie może okazać się wyższe.

Uzupełnij dokumenty

Z wnioskiem w sprawie przeliczenia kapitału początkowego można wystąpić, jeżeli ma się dokumenty, które wcześniej nie zostały złożone, np. nowy dowód dotyczący okresów składkowych lub nieskładkowych albo wynagrodzenia. Dokumenty takie trzeba dostarczyć do placówki ZUS, a ten ustali, czy należy przeliczyć kapitał początkowy i wyda decyzję.

• O ponowne obliczenie kapitału początkowego mogą się zwrócić osoby, którym został on ustalony przed zmianą ustawy emerytalnej w 2004 r. dotyczącą uwzględniania okresów opieki nad dzieckiem bez ich ograniczania do 1/3 udowodnionych okresów składkowych oraz ustalania podstawy wymiaru z faktycznego okresu ubezpieczenia osobom urodzonym przed 31 grudnia 1968 r., które z powodu nauki w szkole wyższej nie mogły udowodnić 10 kolejnych lat ubezpieczenia. A także ci, którym został on ustalony przed wejściem Polski do UE lub podpisaniem umowy międzynarodowej o zabezpieczeniu społecznym.
  
• ZUS może także przeliczyć kapitał początkowy, jeśli staż ubezpieczeniowy wynosił 6 miesięcy lub mniej, a wcześniej wydał decyzję o odmowie ustalenia kapitału początkowego. Może się tak stać także wówczas, gdy ustalając kapitał początkowy po raz pierwszy, ZUS przy obliczaniu współczynnika „p” (pisaliśmy o tym we wtorkowym wydaniu) nie mógł uwzględnić miesięcy i dni lub gdy nie mógł ustalić podstawy wymiaru z zarobków z 10 kolejnych lat kalendarzowych przed 1999 r., ponieważ część z nich przypadała w całości lub w części przed 1980 r.
  
• O przeliczenie kapitału początkowego można się zwrócić, jeżeli do ustalenia jego podstawy wskazano okres, w którym było się ubezpieczonym jedynie przez część miesięcy roku kalendarzowego lub też można wykazać okresy sprawowania opieki nad dziećmi. Inne przypadki, w których można ubiegać się o ponowne ustalenie kapitału początkowego to te, gdy ZUS obliczył kapitał początkowy, ale nie ustalił podstawy wymiaru tego kapitału, ponieważ okres ubezpieczenia był krótszy niż 1 rok kalendarzowy, albo gdy podczas jego obliczania ograniczył okres studiów, a wnioskujący studiował przed 1999 r. przez okres dłuższy niż wymiar 1/3 okresów składkowych przypadających do 31 grudnia 1998 r., albo też gdy podczas ustalania podstawy wymiaru uwzględnił wskaźnik jej wysokości z pierwszego roku ubezpieczenia.
  
• ZUS przeliczy kapitał początkowy na wniosek, który można złożyć w dowolnym momencie albo zrobi to z urzędu, np. przy ustalaniu wysokości emerytury. Podpisany wniosek o ponowne obliczenie kapitału początkowego można przesłać pocztą lub dostarczyć osobiście do placówki ZUS. We wniosku warto podać znak sprawy, który zaczyna się od symbolu KPU 1 00...). Można także wykorzystać gotowy wzór wniosku o ponowne ustalenie kapitału początkowego, czyli formularz ZUS Kp-3.
  
• Jeśli ZUS ustalił emeryturę na nowych zasadach przed zmianą przepisów, to na wniosek ponownie ją obliczy z uwzględnieniem przeliczonego kapitału początkowego. Emerytura w nowej wysokości wypłacona zostanie nie wcześniej niż od miesiąca, w którym złożono wniosek.