Opłaca się legalnie zatrudnić nianię [relacja z dyżuru]

Małgorzata Stempinska

Wyjaśniamy m.in., kto może zostać nianią oraz kiedy składki za nią sfinansuje budżet państwa.

1. Czy niania może być osobą spokrewnioną, aby ZUS zapłacił składki, a rodzice wynagrodzenie? Czy można zatrudnić emerytkę, aby ZUS zapłacił należne (pomniejszone) składki? Czy ZUS może ingerować w opiekę i proponować, aby rodzice wybrali przedszkole, a nie nianię dla dziecka 4-5 letniego?
By sprawować opiekę nad dzieckiem na podstawie umowy uaktywniającej, niania musi być osobą pełnoletnią. Niania może być osobą spokrewnioną z dzieckiem, nie może jednak być rodzicem ani prawnym opiekunem dziecka. Niania może mieć ustalone prawo do emerytury lub renty. Wówczas również podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, o ile równocześnie nie pozostaje w stosunku pracy.
ZUS nie ingeruje w opiekę nad dzieckiem. Natomiast zasady podlegania ubezpieczeniom osób sprawujących opiekę nad dzieckiem określają wiek dziecka, nad którym niania sprawuje opiekę. Umowa uaktywniająca może obejmować okres zawierający się między 20. tygodniem życia dziecka a końcem roku szkolnego, w którym ukończy ono trzeci rok życia lub w przypadku, gdy niemożliwe lub utrudnione jest objęcie dziecka wychowaniem przedszkolnym - do czwartego roku życia.

2/ Czy osoba bezrobotna zarejestrowana w PUP może zostać nianią? Mam tutaj na myśli córkę sąsiadki. Dziewczyna ukończyła w tym roku studia, ale nie może znaleźć pracy.
Osoba bezrobotna może zostać nianią. Fakt zawarcia umowy uaktywniającej należy zgłosić do właściwego urzędu pracy.

3. Czy jest jakiś maksymalny i minimalny termin, na który można zatrudnić nianię? Chciałabym wrócić do pracy z urlopu wychowawczego, na 6-7 miesięcy zatrudnić nianię, a potem wysłać synka do przedszkola.
Po zakończeniu urlopu wychowawczego może Pani zatrudnić nianię na podstawie umowy uaktywniającej korzystając z finansowania składek z budżetu państwa aż do końca roku szkolnego, w którym dziecko ukończy trzeci rok życia i rozpocznie edukację przedszkolną. Natomiast w przypadku, gdy niemożliwe lub utrudnione jest objęcie dziecka wychowaniem przedszkolnym - do czwartego roku życia. Nie ma minimalnego okresu długości zatrudnienia niani.

4. Mam panią emerytkę, która zgodziłaby się zostać nianią dla mojego dziecka. Ta pani życzy sobie 1500 zł na rękę. Jakie składki od tej kwoty będę musiała odprowadzić do ZUS czy też państwo za mnie wpłaci składki?
Gdy podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia niani sprawującej umowy nad dzieckiem na podstawie umowy uaktywniającej jest niższa niż kwota minimalnego wynagrodzenia, czyli w 2016 roku wynosi mniej niż 1850 zł, składki na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i wypadkowe finansuje budżet państwa za pośrednictwem ZUS. Składka na ubezpieczenie chorobowe dla osób sprawujących opiekę nad dzieckiem ma charakter dobrowolny i jest finansowana przez nianię z własnych środków. Zatem przy podstawie wymiaru 1500 zł budżet państwa w całości finansuje składki na ubezpieczenie emerytalne, rentowe, wypadkowe oraz zdrowotne.

5. Czy osoba prywatna nie posiadająca działalności gospodarczej zmuszona jest zgłosić nianię do ZUS. Jakie składki należy za nią odprowadzać i na jakim druku?
Osoba prywatna będąca rodzicem dziecka lub jego prawnym opiekunem, ale nie posiadająca działalności gospodarczej, może pod pewnymi warunkami zatrudnić nianię i zgłosić ją do ubezpieczeń korzystając z finansowania składek przez budżet państwa. Jednym z warunków jest aktywność zawodowa rodziców dziecka, tzn. że rodzice lub prawni opiekunowie muszą być np. zatrudnieni na podstawie umowy o pracę lub świadczyć usługi na podstawie umowy cywilno-prawnej stanowiącej tytuł do ubezpieczeń społecznych. Przy zgłaszaniu do ubezpieczeń niani, jeden z rodziców powinien się zgłosić do ZUS jako płatnik składek na druku ZUS ZFA. Zgłoszenie to jest konieczne, aby możliwe było prawidłowe ewidencjonowanie danych niezbędnych do rozliczenia należnych składek za osobę sprawującą opiekę nad dzieckiem.

Zgłoszenie to należy złożyć tylko w przypadku, gdy rodzic nie jest już wcześniej zarejestrowany jako płatnik składek np. z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej. Następnie, w ciągu 7 dni od dnia powstania obowiązku ubezpieczeń, powinien dokonać zgłoszenia do ubezpieczeń niani na drukach ZUS ZUA do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego lub ZUS ZZA, jeśli niania podlega obowiązkowo tylko ubezpieczeniu zdrowotnemu.

Rozliczenie składek sporządza się poprzez złożenie deklaracji rozliczeniowej ZUS DRA oraz załączonych do niej imiennych raportów miesięcznych ZUS RCA lub ZUS RZA.

W przypadku, gdy podstawa wymiaru składek osoby sprawującej opiekę nad dzieckiem jest wyższa niż kwota minimalnego wynagrodzenie, czyli w 2016 roku wyższa niż 1850 zł, należy złożyć wraz z deklaracją rozliczeniową odpowiednio dwa raporty rozliczeniowe: pierwszy z kodem tytułu ubezpieczenia rozpoczynającym się cyframi 0430 z rozliczonymi składkami od podstawy minimalnego wynagrodzenia oraz drugi z kodem tytułu ubezpieczenia rozpoczynającym się cyframi 0431 z rozliczonymi składkami od kwoty nadwyżki ponad kwotę minimalnego wynagrodzenia, gdyż składki od kwoty nadwyżki nie są finansowane przez budżet państwa i odprowadza je Pani do ZUS jako płatnik składek.

6. Jak wygląda kwestia opłacania składek na ubezpieczenia za nianię, jeśli jej wynagrodzenie jest wyższe niż minimalne?
Składki na ubezpieczenie emerytalne, rentowe i wypadkowe oraz na ubezpieczenie zdrowotne za nianię, która zarabia nie więcej niż wynosi kwota minimalnego wynagrodzenie sfinansuje budżet państwa za pośrednictwem Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Rodzice dziecka opłacają składki w przypadku gdy pensja niani przekroczy minimalne wynagrodzenie. Opłacą jednak składki tylko od kwoty, o którą pensja opiekunki przekracza minimalne wynagrodzenie.
Jeżeli więc opiekunka w umowie miałaby określoną pensję na poziomie 2,5 tys. zł, to budżet państwa finansuje składki od podstawy wynoszącej 1.850 zł, a rodzic opłaca składki od podstawy 650 zł, czym składkę na ubezpieczenie emerytalne od kwoty nadwyżki finansują w połowie rodzice dziecka i w połowie opiekunka, składkę na ubezpieczenie rentowe 1,5 proc. podstawy wymiaru opiekunka, a 6,5 proc. rodzice, składkę na ubezpieczenie wypadkowe od nadwyżki w całości finansują rodzice dziecka. Na życzenie niani można ją również zgłosić do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego, ale składkę na to ubezpieczenie sfinansuje niania z własnych środków, a jeden z rodziców będący płatnikiem składek będzie ją opłacał do ZUS.

7. Czy jako niania opiekująca się dzieckiem muszę jakieś składki opłacić sama?
Jeżeli zarabia Pani więcej niż minimalne wynagrodzenie, to składkę na ubezpieczenie emerytalne od kwoty nadwyżki po części finansuje Pani z własnego wynagrodzenia, tzn. 9,76 proc. podstawy wymiaru. Składkę na ubezpieczenia rentowe od kwoty nadwyżki finansuje Pani z własnych środków w wysokości 1,5 proc. Składkę od nadwyżki na Pani ubezpieczenie wypadkowe finansuje w całości rodzic dziecka.
Natomiast składka na ubezpieczenie chorobowe ma dla Pani charakter dobrowolny i jest finansowana w całości z Pani własnych środków (nie od nadwyżki).

8. Jestem studentką, mam 25 lat. Chciałabym sobie dorobić i zatrudnić się jako niania. Czy rodzic dziecka musi opłacić za mnie składek na ubezpieczenia społeczne?
Studenci do ukończenia 26. roku życia wykonujący pracę na podstawie umowy uaktywniającej podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym, wypadkowemu, zdrowotnemu. Ubezpieczenie chorobowe jest dla nich dobrowolne. W przypadku tych osób budżet państwa również finansuje składki do kwoty nie przekraczającej minimalnego wynagrodzenia.
W Pani przypadku rodzic dziecka jest zobowiązany do zgłoszenia Pani do ubezpieczeń z tytułu zawartej umowy uaktywniającej związanej z pełnieniem przez Panią opieki nad dzieckiem.