Nowotwór z oddychania i jedzenia
Jeśli mieszkasz w Żorach żyjesz dłużej niż w innych miastach aglomeracji. Nawet między graniczącymi ze sobą powiatami, różnice w zachorowalności i umieralności na określone nowotwory są bardzo duże. Jak to możliwe? Mamy badania.
Najzdrowsze spośród miast w województwie śląskim są Żory. Chorzów jest ostatni w tej statystyce. Wiemy w jakim mieście częściej choruje się i umiera na raka. Żadne inne województwo nie dysponuje tego typu badaniami, a wszystko dzięki wieloletniej, pionierskiej pracy zespołu prof. Ewy Marchwińskiej-Wyrwał, kierownik Katedry Zdrowia Środowiskowego Wydziału Zdrowia Publicznego Śląskiego Uniwersytetu Medycznego.
Statystycznie wciąż najwięcej osób umiera z powodu chorób układu krążenia. Jednak już w 28 krajach, na 58, wchodzących w skład Europejskiego Regionu WHO, to właśnie nowotwory wyszły na pierwsze miejsce. I będzie ich przybywać. Prognozowany jest dalszy gwałtowny wzrost zachorowań na nowotwory.
Według World Cancer Report 2014, który został przygotowany przez Międzynarodową Agencję Badań nad Rakiem (IARC), liczba nowych przypadków zachorowań na nowotwory wzrośnie na świecie z 14 mln (obecnie) do 19 mln w 2025 roku; pięć lat później osiągnie 22 mln ( 2030 rok ), a pod koniec kolejnych pięciu lat, w roku 2035, wynosić będzie 24 mln rocznie.
Także pomiędzy poszczególnymi miastami województwa śląskiego odnotowywane są znaczące różnice jeśli chodzi o zachorowalność i umieralność na nowotwory, a wydawałoby się, że w aglomeracji, gdzie granice między miastami są niezauważalne, statystyka będzie podobna.
Skąd te nierówności? Prof. Ewa Marchwińska-Wyrwał, która od lat bada wpływ czynników środowiskowych na zachorowalność m.in. na raka, nie ma wątpliwości, że decydujące znaczenie ma narażenie mieszkańców na substancje rakotwórcze jak benzopiren, kadm, czy ołów.
Województwo śląskie płaci za industrializację lat 70. Prof. Marchwińska-Wyrwał analizowała np. wpływ działalności Huty Katowice i koksowni “Przyjaźń” na zdrowie mieszkańców. Amerykańscy koledzy, jako ponury żart powtarzali jej, że ma okazję pracować “w żywym laboratorium”.
- Odpowiadałam im, że szkoda, iż odbywa się kosztem zdrowia moich rodaków - wspomina prof. Marchwińska-Wyrwał. Hutę zbudowano w stosunkowo mniej zanieczyszczonym terenie. Szybko się to skończyło, gdyż inwestycja stała się wkrótce wielkim obciążeniem dla środowiska. Po analizie zachorowań na nowotwory okazało się, że częściej chorują przyjezdni z innych regionów Polski, zaś autochtoni, których organizmy stopniowo kumulowały niebezpieczne substancje, chorowali rzadziej.
- Badania w województwie śląskim wykazały, że 10-procentowa redukcja stężenia kadmu w powietrzu spowoduje zmniejszenie współczynnika umieralności ogółem o 31, 6 przypadków (na 100 000 mieszkańców), zaś współczynnika umieralności z powodu chorób nowotworowych o 4, 34 - wyjaśnia prof. Marchwińska-Wyrwał.
Już nie tylko winne geny
Według Światowej Organizacji Zdrowia zanieczyszczenie powietrza jest najważniejszym czynnikiem ryzyka, a jego redukcja pozwoliłaby uratować miliony istnień ludzkich na świecie. Nieaktualne są już stwierdzenia, że to geny w największym stopniu decydują o ryzyku zachorowania na nowotwory.
Swoje opinie zrewidowali sami genetycy. Znany genetyk, Judith Stern z Uniwersytetu Kalifornijskiego w Davis, USA, określiła współzależność genów i czynników środowiskowych niezwykle obrazowo, mówiąc, że „genetyka ładuje pistolet, ale środowisko pociąga za spust”.
Województwo podlaskie, wykazujące najniższe w kraju wskaźniki urodzeń noworodków z niską urodzeniową masą ciała jak też urodzeń martwych, jako jedyne wśród województw charakteryzuje się równocześnie całorocznymi stężeniami benzopirenu w powietrzu niższymi od maksymalnej wartości dopuszczalnej, która jest przekroczona w innych województwach.
Ta korzystna sytuacja w woj. podlaskim ma miejsce mimo mniejszej liczby placówek medycznych i można przypuszczać, że jest to efekt dobrego stanu środowiska i choćby mniejszej liczby samochodów.
- Przez ostatnich kilkadziesiąt lat zebrano znaczną ilość dowodów wskazujących, że chemikalia mogą mieć istotny wpływ na rozwijający się mózg już przy stężeniach, które kiedyś były uznawane za bezpieczne i charakteryzowały się prawie niedostrzegalnym oddziaływaniem na dorosłych - mówi prof. Marchwińska-Wyrwał.
Zatem tylko od nas zależy, czy “zachęcimy” genotyp do chorobotwórczych reakcji. Jak mówi prof. Marchwińska-Wyrwał, czynniki środowiskowe przekładają się na różnice w długości życia i tak w przypadku Chorzowa i Żor jest to aż 5 lat na korzyść Żor oczywiście.
Warto dodać, że naukowcy z SUM analizując ten współczynnik, by jak najprecyzyjniej odpowiedzieć na pytanie, “wyrzucili” ze statystyki wypadki komunikacyjne, które zniekształciłyby wynik.
Co niezwykle istotne, analizy Katedry Zdrowia Środowiskowego są tym bardziej wiarygodne, że biorą pod uwagę okres ekspozycji na zanieczyszczenia powietrza przekraczający dwie dekady. Oczywiście pomiędzy województwami też występują duże nierówności w zdrowiu.
Np. współczynnik umieralności na raka piersi w populacji kobiet jest różny w zależności od województwa i przypadkach skrajnych wynosi prawie 50 proc. między województwem śląskim a podkarpackim. Jeszcze większe nierówności występują między miastami województwa śląskiego, gdzie różnica pomiędzy miastami o skrajnych wartościach współczynnika umieralności na raka piersi sięga 83 proc.
- Istotnym czynnikiem ryzyka powstawania raka piersi u kobiet wydaje się być zanieczyszczenie środowiska polichlorowanymi bifenylami, a badania wykazują wysoką korelację miedzy zachorowalnością a występowaniem tych związków - dodaje prof. Marchwińska-Wyrwał . Ba, różnica wielkości współczynnika występowania nowotworu złośliwego gruczołu krokowego między miastami jak i powiatami w przypadku wartości skrajnych jest kilkunastokrotna.
- Prowadzone aktualnie badania wskazują, że na tak duże zróżnicowanie występowania nowotworu złośliwego gruczołu krokowego, oprócz innych czynników, wpływać ma obciążenie środowiska takimi związkami jak benzopiren, związki chlorowopochodne, czy metale ciężkie - twierdzi pani profesor.
Uwaga na marchewkę!
W regionie, szczególnie groźny dla naszego zdrowia jest kadm, który jako substancja bardzo ruchliwa, łatwiej przechodzi z gleby do roślin (dużo jest go np. w ziarnach). Jest ponadto bardziej toksyczny od ołowiu, którego też niestety nie brakuje choćby w warzywach uprawianych lokalnie. Jeśli weźmiemy pod uwagę, że większość z nich trafia na nasze stoły z upraw z terenu województwa śląskiego, to możemy być naprawdę zaniepokojeni. Naukowcy z Katedry Zdrowia Środowiskowego wykonali setki badań próbek ziemi. Nie zawsze ku zadowoleniu rolników. Wyniki nie są optymistyczne. Okazuje się , że najlepiej kupować marchew, znając jej źródło pochodzenia, żeby mieć pewność, że jest po prostu mniej skażona.
Najwyższe dopuszczalne stężenie substancji toksycznych wykryto nie tylko na polach uprawnych, ale i boiskach szkolnych, w ogródkach przydomowych, terenach przedszkoli i szkół oraz ogrodach działkowych, placach zabaw i piaskownicach. - Na podstawie dostępnych badań epidemiologicznych uznano, że istnieją także wystarczające dowody aby stwierdzić, że ekspozycja na zanieczyszczenie powietrza wiąże się z podwyższonym ryzykiem zachorowania na inne choroby przewlekłe, takie jak choroby układu krążenia czy układu oddechowego.
Zachorowania na nowotwory sutka
Rak sutka to najpowszechniej występujący nowotwór u kobiet w Polsce i województwie śląskim.
Z mapy wynika, że największa zachorowalność dotyczy miast ścisłej aglomeracji Zabrza, Rudy Śląskiej, Gliwic, z wyjątkiem, co ciekawe, Katowic, gdzie odnotowuje się niższe wskaźniki. Podobnie jest w Częstochowie oraz Jaworznie. Tychy i Mysłowice to miasta, gdzie zachorowań jest najmniej. Trzeba też dodać, że w ostatnich latach rośnie świadomość kobiet dotycząca ryzyka zachorowań. Niestety, coraz częściej choroba dotyczy młodych kobiet. Nowotwór piersi nie jest już największym zagrożeniem tylko dla kobiet po 50. roku życia. Co piąta chora jest młodsza, czasem o dwie dekady. Polki mogą wykonać bezpłatną mammografię po 50 roku życia.
Jakie objawy powinny zaniepokoić? Zmiany w kształcie piersi, ich bolesność, wyciek z sutka, zgrubienie pod pachą (powiększone węzły chłonne). Rak początkowo nie boli. Dlatego trzeba samemu dbać o siebie, wykonywać samobadanie. Rocznie wykonuje się 9 tys. mastektomii, czyli usunięcia piersi. Tylko ok. 5 proc.pacjentek może liczyć na jednoczasowe odtworzenie piersi.
Zachorowania na nowotwory prostaty
To rak, który plasuje się na drugim miejscu, jeśli chodzi o zachorowalność na nowotwory u mężczyzn.
Jak widać z mapy, statystycznie rzadziej występuję w północnych i południowo-wschodnich powiatach województwa. Najwyższe wskaźniki to znów miasta śląskiej aglomeracji, ale też powiat cieszyński oraz tarnogórski.
Rak czasem daje objawy związane ze zwężeniem dróg odpływu moczu oraz może powodować utrudnienia w oddawaniu moczu, uczucie parcia na mocz, częste jego oddawanie, czy zaburzenia erekcji. Objawy te nie zawsze oznaczają raka, ale mogą być jego symptomami. Dlatego każdy mężczyzna powyżej 50. roku życia (lub, gdy w rodzinie występował ten rak, to powyżej 40. lub 45.), jeśli chce zatroszczyć się o swoje zdrowie, powinien przekonsultować ze specjalistą urologiem badania, na podstawie których można ocenić stan prostaty. Począwszy od najprostszego badania lekarskiego, tzw. per rectum (badania prostaty palcem przez odbytnicę), które przeprowadza urolog lub lekarz innej specjalności, poprzez inne, takie jak: badanie krwi na PSA lub obrazujące prostatę - badanie USG.
Zachorowania na nowotwory płuc u mężczyzn
Mysłowice i Jaworzno to dwa miasta, gdzie zachorowań na raka płuca jest diagnozowanych najmniej. Jak jednak widać na mapie w większości miast województwa stanowi bardzo poważny problem i choć mniej kobiet zapada na tego raka, to wśród nowotworów jest głównym “zabójcą”, detronizując raka sutka.
Sosnowiec, Dąbrowa Górnicza, Częstochowa i Bielsko Biała - tu jest go najwięcej. Ruda Śląska, Tychy, Rybnik i Jastrzębie Zdrój to miasta, gdzie nie ma jeszcze czerwonego alarmu.
Tak wysoka zachorowalność, a przede wszystkim wspomniana umieralność na raka płuca wynika z tej samej przyczyny, co u mężczyzn - palenia papierosów. Polki zaczęły palić masowo w latach 70. i teraz zbieramy tego żniwo. Bardzo wielu pacjentów to osoby 60 plus.
Najbardziej powinien nas zaniepokoić poranny kaszel. Przewlekłe zmęczenie, którego nie kojarzymy z nowotworem. Ktoś kto przez dwadzieścia lat wypalał paczkę papierosów dziennie jest w grupie ryzyka, czyli osób, u których może dojść do rozwoju nowotworu płuc. Lekarzy niepokoi fakt, że wciąż wiele młodych Polek sięga po papierosa.
Tychy, Mysłowice i Rybnik to miasta, w których odnotowuje się najmniejszą zachorowalność na nowotwory płuc.
W tej tragicznej statystyce znów w czołówce znajdują się miasta aglomeracji, ale też Częstochowa. Katowice, Żory, Jastrzębie Zdrój oraz Bielsko-Biała to miasta, gdzie zachorowań na ten typ raka jest mniej.
Nowotwór płuc jest najczęściej występującym i najbardziej śmiertelnym z odmian chorób onkologicznych w Polsce. Przy tym występuje on prawie wyłącznie u osób narażonych na dym tytoniowy. Najważniejsze jest więc jego jak najwcześniejsze wykrycie, bo tylko to daje szansę na całkowite wyleczenie raka. Niestety, mimo prowadzenia dużych programów bezpłatnych profilaktycznych badań, wiele osób z grup ryzyka wciąż nie chce się przebadać. Poza tym ten nowotwór początkowo może rozwijać się nie dając żadnych objawów. Często dowiadujemy się o nim podczas przypadkowych kontrolnych badań.
Z objawów typowych trzeba jednak wymienić kaszel, długotrwałą chrypkę, odkrztuszanie wydzieliny z krwią.
Choroby nowotworowe są drugą, po chorobach układu krążenia, przyczyną zgonów w Polsce, ale to kwestia czasu zanim wyjdą na prowadzenie w tej smutnej statystyce:
Współczynnik umieralności na nowotwory złośliwe ogółem na przestrzeni ostatnich lat wykazuje tendencję wzrostową i tak: w Polsce na 100 tys. ludności, w 2005 r. było to - 236,9 osób, w 2006 r. - 240,3, w 2007 r - 243,8, w 2008 r. - 244,2, w 2009 r. - 244,5, w 2010 r. - 240,4, w 2011 r. - 239,3 i odpowiednio w woj. śląskim: 247,7, 248,4, 258,2, 256,7, 257,3, 253,4, 251,6 na 100 tys. ludności. W kolejnych latach liczba zachorowań będzie także rosła. Najczęściej rejestrowanym nowotworem złośliwym u kobiet na terenie województwa śląskiego jest, podobnie jak w Polsce, rak sutka (23,7 proc. ), następnie nowotwór oskrzeli i płuc (9,0), nowotwór trzonu macicy (7,7 proc.), inny nowotwór złośliwy skóry (6,3 proc.), jelita grubego (6,0 proc. ), jajnika (5,2 proc.), oraz szyjki macicy (4,1 proc).
Wcześnie wykryty guz sutka jest wyleczalny. Nie można jednak zaniedbywać badań USG, mammografii, a przede wszystkim samobadania.
W Piekarach Śląskich i Rybniku odnotowuje się najniższą zachorowalność na nowotwory w województwie śląskim. Znów przodują miasta aglomeracji. Wysoka zachorowalność jest też Częstochowie i Bielsku-Białej.
Najwyższa zachorowalność nie oznacza najwyższej umieralności, co związane jest m.in. z szybkim wykryciem, skutecznością leczenia, dostępnością do specjalistów. Powinien martwić utrwalony schemat najwyższej zachorowalności w miastach śląskiej aglomeracji. Wśród mężczyzn, najwięcej nowych zachorowań zanotowano na nowotwór oskrzeli i płuc (20,3 płuc), gruczołu krokowego (14,1 proc.), jelita grubego (6,7 proc. ), inny nowotwór skóry (6,4 proc,), pęcherza moczowego (5,5 proc.), oraz żołądka (5,5 proc.)
Jakie czynnik najczęściej wpływają na rozwój raka?
Dym papierosowy ma wpływ na rozwój nowotworów płuca, krtani, jamy ustnej , gardła, przełyku, trzustki, nerki, pęcherza moczowego, szyjki macicy
Dieta wysokokaloryczna - wszystkie lokalizacje
Tłuszcz w diecie - to wpływ na rozwój raka gruczołu krokowego, jelita grubego, macicy, sutka. Alkohol to- jama ustna, gardło, przełyk, wątroba.
Estrogeny - wątroba, macica, sutek.
Azbest - płuca, opłucna.
Prof. Ewa Marchiwńska-Wyrwał
Zajmuje się badaniem wpływu czynników środowiskowych na stan zdrowia człowieka. Ma na koncie wiele pionierskich prac naukowych.