Najstarsza Polska Akademia ma siedzibę w Krakowie
Jubileusz 70-lecia Polskiej Akademii Nauk spowodował, że moje felietony w dwóch poprzednich tygodniach zawierały głównie informacje o PAN. Ale przecież istnieje także Polska Akademia Umiejętności (PAU), która powstała o wiele wcześniej (1871) niż PAN (1951) i która przyjęła mnie na członka także wcześniej (1998) niż PAN (2002). Spieszę więc, żeby dzisiaj opowiedzieć Państwu także o tej starszej akademii, zwłaszcza że ma ona siedzibę w Krakowie, więc jest bliska mojemu sercu.
Decyzja o przekształceniu Towarzystwa Naukowego Krakowskiego (TNK) w Akademię Umiejętności zapadła w 1872 roku. TNK zostało założone w 1815 roku i działało 52 lata (w latach 1852-1857 zawieszone) pod egidą Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Inauguracja Akademii Umiejętności (jeszcze bez słowa „Polska” w tytule) miała miejsce 7 maja 1873 roku. Akademia miała wtedy trzy Wydziały: Filologiczny, Historyczno-Filozoficzny i Matematyczno-Przyrodniczy. Mimo podziału Polski na trzy zabory i mimo dużej emigracji - polscy uczeni z całego świata uzyskiwali godność członka owej akademii i włączali się do jej prac.
Wraz z odzyskaniem przez Polskę w 1918 roku niepodległości akademia dodała do swej nazwy słowo „Polska” i z tą nazwą funkcjonowała od 1919 roku aż do 1952 roku, a potem od 1989 roku do dziś. W okresie 20-lecia międzywojennego PAU prowadziła bardzo aktywną działalność, zwłaszcza wydawniczą. W 1930 roku został utworzony czwarty Wydział - Lekarski. PAU miała duże posiadłości ziemskie przekazywane jej przez licznych darczyńców, własny budynek w Krakowie przy ulicy Sławkowskiej i spory kapitał Erazma Jerzmanowskiego, który przez wiele lat służył do przyznawania nagród za działalność naukową i społeczną.
Niestety, w czasie II wojny światowej i okupacji wszelka aktywność intelektualna Polaków była zaciekle tępiona, więc PAU zawiesiła działalność.
Po wojennej przerwie akademia reaktywowała się i bardzo ładnie rozwijała, miała 676 członków krajowych i 264 zagranicznych - i wtedy padł grom: W 1952 roku decyzją władz komunistycznych PAU została zawieszona, a na jej zasobach uwłaszczyła się powołana administracyjnie PAN. Próby reaktywacji PAU w latach 1956 i 1980 nie powiodły się, ale zaraz po zmianach politycznych, które miały miejsce w 1989 roku, PAU została odtworzona, odzyskała część swojego mienia i wzbogaciła swoją strukturę. Zachowała Wydziały: Filologiczny, Historyczno-Filozoficzny i Lekarski. Wydział Matematyczno-Przyrodniczy został podzielony na Matematyczno-Fizyczno-Chemiczny i (osobno) Przyrodniczy. W 1993 roku doszedł Wydział Twórczości Artystycznej, w którym działają wybitni literaci, muzycy, malarze i architekci.
Dla mnie najważniejsza była zmiana nazwy III Wydziału PAU. Gdy ja zostałem wybrany w poczet członków PAU, to przyjęto mnie do tego właśnie wydziału, który jednak wtedy miał nazwę Matematyczno-Fizyczno-Chemiczny, bo Wydziału Nauk Technicznych (bardzo mocnego w PAN) w PAU nie było, więc kilku (zaledwie!) techników przyjętych do PAU lokowano w Wydziale III oraz w Wydziale IV (Przyrodniczym).
W 2002 roku udało się utworzyć w PAU Komisję Nauk Technicznych. Jej inicjatorem był prof. Roman Ciesielski, który jednak zmarł, zanim komisja podjęła działalność. 26.10.2004 wybrano mnie na przewodniczącego tej komisji, więc to ja uruchomiłem (25.01.2005) jej funkcjonowanie, nadałem jej strukturę złożoną z 7 sekcji i kierowałem jej działaniami przez szereg lat, wydając w latach 2005 i 2007 dwa tomy „Prac Komisji Nauk Technicznych PAU”. Jednak prawdziwy sukces odniósł obecny przewodniczący komisji prof. Kazimierz Furtak, który doprowadził do tego, że: Wydział III przyjął nazwę „Nauk Ścisłych i Technicznych”.
Bardzo się z tego cieszę!