Kabaret Tey i Zenon Laskowik wracają na scenę! 48 lat temu Pani Pelagia i inni bohaterowie Teya wystąpili po raz pierwszy
Słynny kabaret Tey wraca na scenę, a z nim jego twórcy i gwiazdy. W piątek 20 września w Scenie na Piętrze Zenon Laskowik przedstawi program „Tey, a było to w roku 1971”. Razem z nim pojawią się między innymi Krzysztof Jaślar, Aleksander Gołębiowski, Zbigniew Górny, Grzegorz Tomczak i zespół Telemenele.
Miejsce nie jest przypadkowe, bo to właśnie tam przy ulicy Masztalarskiej 8 w Teatrze Wielkim w Podwórzu swoją pierwszą siedzibę miał legendarny kabaret Tey. Pierwsze przedstawienie zatytułowane „Czymu nima dżymu?” swoją premierę miało 17 września 1971 roku.
Zobacz także: Co nam dał Kabaret TEY [ZESTAWIENIE SUBIEKTYWNE]
Krzysztof Jaślar, reżyser programów kabaretowych, autor tekstów kabaretowych, dziennikarz, który współtworzył tamten program i
pojawi się w tym, mówi wprost: - To, co wydarzy się za tydzień trudno nazwać powrotem. Będzie to raczej wieczór wspomnień niż powrót w tym sensie, że Kabaret Tey wrócił i przedstawiamy nowy program. Bo na to jest za mało czasu. Zenek Laskowik z tą szaloną inicjatywą wyszedł dwa tygodnie temu. Czasami jednakże warto urządzić wigilię we wrześniu, żeby wszyscy doczekali - mówi.
Czytaj także: 70 tekstów kabaretu Tey na 70. urodziny Zenona Laskowika [ZDJĘCIA, WIDEO]
Pan kierownik, pani Pelagia i zaplecze sklepu
17 września 1971 rok. Masztalarska 8a. Ze sceny Zenon Laskowik, Krzysztof Jaślar, Michał Grudziński i Marian Pogasz pytają publiczność „Czymu nima dżymu?”. Kabaret inauguruje swoją działalność, a zbieżność daty jego powstania z agresją ZSRR na
Polskę w 1939 roku, nie zostaje zauważona przez ówczesną cenzurę. Witają więc ze sceny „smutnych panów” z cenzury i „w pierwszej kolejności wszystkich siedzących”.
- Gdy zaproszono nas do Gniezna, miasto oklejono plakatami reklamującymi program „Czymu ni ma dżymu?
” - wspomina Zenon Laskowik. - Tego samego dnia do sekretarza w Poznaniu zadzwonił telefon: „Co to za wroga propaganda? Przecież w sklepach mamy dżem, towarzysze, i to co najmniej w trzech odmianach!” I tak oto odpowiedzialni za ideologię wpadali we własne sidła.
Choć widownia sali na ulicy Masztelarskiej mogła pomieścić 160 osób, to na pierwszym występie kabaretu Tey wypełniona była tylko w połowie. Ale później zrobiło się tłoczno. I na Masztalarskiej 8a i na Woźnej 44. Tam Tey przeniósł się w 1978 roku.
- Nie wiemy, kim była „ta woźna”, ale doczekała się nazwy ulicy. Pewnie była kimś. Z kimś, a nie kimś. Wykorzystał i nazwa została
- żartował ze sceny Zenon Laskowik.
W jednej z rozmów z „Głosem Wielkopolskim” Laskowik powiedział: - Zawiązaliśmy Kabaret Tey w opozycji do tego, co się działo wokół nas wszystkich. Czułem, że coś jest nie tak, że nasza rzeczywistość jest zafałszowana, zakłamana, mieprawdziwa. Najbardziej bolało to, że ci, którzy wyznawali tę socjalistyczną ideologię, byli najbardziej dwulicowi .
W 1977 roku do kabaretu dołączył Bohdan Smoleń. Przez kolejne pięć lat byli z Laskowikiem arcytandemem, który zdominował polski kabaret. Cytatami z ich skeczy żyła cała Polska.
- Panie kierowniku…
- Co jest?
- Ja mam taki mały interes…
- To nie moja wina, nie?
Rozmowy z panią Pelagią, czy program „S tyłu sklepu” z 1980 roku, Polacy znali na pamięć.
- Jak ty masz lakier zdarty, to ty jesteś stuknięty - żartował Laskowik ze Smolenia w skeczu „Maluch”. - Po wypadkach - odpowiadał z powagą „mały”.
- Kabaret w PRL-u był po to, żeby uratować swoją świadomość. Dookoła panowało takie zakłamanie i taka głupota, że jak człowiek zaczął myśleć na trzeźwo, to lęk go ogarniał, czy na trzeźwo idzie żyć w tym kraju
- mówił Zenon Laskowik podczas jubileuszu kabaretu Tey, 17 września 2011 roku.
Trudne początki i przełom dzięki...szpilce
Krzysztof Jaślar tak wspomina czasy premiery „Czymu ni ma dżymu?” 48 lat temu: - Przedstawienie to było kontynuacją naszej działalności studenckiej w kabarecie Klops. Było to proste przełożenie studenckiego programu na deski kabaretu zawodowego przy ul. Masztalarskiej 8 I piętro, dzwonić trzy razy. Dlatego trzy razy, bo jeśli ktoś zadzwoni dwa razy to może oznaczać, że to listonosz. Początkowo nasz program przyjmowano umiarkowanie i były kłopoty z frekwencją. Graliśmy sześć razy w miesiącu w soboty o -
godzinie 22 i w niedziele o godzinie 16. To nie były najlepsze godziny, ale wiązało się to z tym, że w gronie występujących byli aktorzy Teatru Polskiego Jadwiga Żywczak i Tadeusz Wojtych, a później także Marian Pogasz. Oni w soboty i w niedziele o 19 grali w swoim macierzystym teatrze. Dlatego musieliśmy przenieść przedstawienie sobotnie na godziny późno nocne. Natomiast jeśli chodzi o niedziele na porę poobiednią, która
też nie była najlepsza, dlatego, że społeczeństwo po obiedzie jest raczej skłonne do drzemki niż do jakiejś aktywności. W związku z tym początki nie były łatwe a frekwencja była na poziomie 60-70 procent.
Wszystko zmieniła - w 1973 roku - nagroda redakcji polskiego ilustrowanego tygodnika satyrycznego - Złota Szpilka, którą Tey otrzymał w Opolu, pokonując Salon Niezależnych, Pod Egidą i Elitę. To właśnie jak za dotknięciem czarodziejskiej różdżki, wszystko się odmieniło i już do stanu wojennego Kabaret Tey cieszył się świetną frekwencją.
- Gdy zaczynaliśmy Bogdan Paluszkiewicz, który był konferansjerem Estrady Poznańskiej założył się z Zenkiem Laskowikiem, że kabaret nie zagra więcej niż 30 razy. Bogdan wywiązał się z tego zakładu, a na samo wspomnienie aż się wątroba marszczy
- wspomina Krzysztof Jaślar.
„Czymu nima dżymu?”, czyli jaja w restauracji i barze
Kabaret zawsze miał problemy z cenzurą. Jego członkowie nie ukrywają, że zwykle wchodzili i wychodzili z gmachu przy ulicy Mickiewicza ze ściśniętym żołądkiem. Ale znaleźli na wszelkie ingerencje swój sposób, bo zmieniali tekst „na papierze”, tylko, że podczas występu i tak mówili swoje.
Aleksander Gołębiowski, współzałożyciel tak wspomina tamte czasy: - Program „Czymu nima dżymu?” wspominam znakomicie, ale w wersji, jeszcze naszego kabaretu studenckiego. Myśmy to grali w latach 1969-1970. Pokazywaliśmy go w warszawskich Hybrydach i w klubie Pod Jaszczurami w Krakowie. Tytuł wziął się stąd, że gdy kiedyś byliśmy gdzieś w barze albo w restauracji już tego nie pamiętam, zaczęliśmy żartować: czymu nima dżymu? Gdy kobieta obsługująca odpowiedziała: nie wiem, to poprosiliśmy aby sprawdziła i zaczęliśmy sobie robić jaja. Potem z tego wziął się tytuł programu.
W 1971 roku program żywcem przeniesiony został na Masztalarską. - W tym pierwszym programie nie brałem udziału ponieważ Zbyszek Napierała i cała dyrekcja Estrady, aby przyciągnąć ludzi ściągnęli do tego programu Tadeusza Wojtycha, Mariana Pogasza i Michała Grudzińskiego. A poza tym ja już wtedy pracowałem w klinice i zajmowałem się rehabilitacją. Oczywiście ten pierwszy program widziałem. Moimi numerami podzielili się Wojtych, Grudziński i Pogasz - opowiada Aleksander Gołębiowski i dodaje: - Po roku w następnym programie „Wizyta i kwita” już brałem udział od początku do końca. Co ciekawe premiera „Czymu nima dżymu?” odbyła się 17 września. A to dzień moich urodzin. Teraz też Zenek celował, aby na Masztalarskiej ten wieczór wspomnień odbył się 17 września, ale tego dnia w Estradzie trwać będzie jeszcze remont. Dlatego odbędzie się on 20 września.
Z perspektywy czasu Aleksander Gołębiowski ocenia kabaret jako twór genialny. - To szczęście, że spotkaliśmy się z Zenkiem i Krzysiem Jaślarem na ówczesnym WSWF-ie i założyliśmy kabaret Klops. To była nasza odskocznia od wszystkich niedobrych rzeczy, które wtedy się działy. Z tamtych czasów pochodzi kawałek „Ja pierniczę takie życie”, który zaśpiewam też chyba teraz. Natomiast Zbigniew Górny wykona stworzony w kabarecie swój „Bajkowy temat” - zapowiada Aleksander Gołębiowski.
Niechciany pieron i brylanciki do oszlifowania
Ówczesny dyrektor Estrady Poznańskiej dziś prezes Rady Nadzorczej Edipresse Zbigniew Napierała tak wspomina tamte czasy: - Pierwsze przedstawienie miało tytuł „Quo Vadis pieronie?” co wiązało się z dojściem do władzy Edwarda Gierka. Pierwsza zwrotka wiodącej piosenki brzmiała: „Quo Vadis pieronie, pieronie quo vadis, idziemy za tobą, bo ty nas prowadzisz, za Bugiem bywałeś i Paryż cię zna, quo vadis pieronie, pieronie quo va”. Ostatnia zwrotka mówiła: „Już wiodło nas wielu, swą drogą do celu, na początku jak zawsze w euforii weselu, co było potem historia to zna, quo vadis pieronie, quo va”. Po tym tekście nagle sekretarka poinformowała mnie, że dzwoni sekretarz KC PZPR, członek Biura Politycznego Jan Szydlak.
Mówię do niej: - To nie jest możliwe. Może to jego syn, który studiował wtedy w Poznaniu na prawie? Nie, nie. To komitet centralny - mówiła sekretarka i w słuchawce usłyszałem: - Panie dyrektorze Napierała. Całe Biuro Polityczne czytało ten tekst i wy nam w robocie przeszkadzacie. Nie ma mowy, żeby ten tekst się ukazał. Skontaktujcie się z cenzurą. Wyśle tam jeszcze do was przedstawiciela Ministerstwa Kultury, aby to nadzorować. Kabaret może sobie być, ale nie z takimi tekstami - opowiada.
W rezultacie do Poznania przyjechał wiceminister Kultury Józef Fajkowski, po którego Napierała wyjechał na dworzec swoim trabantem.
- Jego córką jest Jolanta, którą ja po latach zaangażowałem do pracy w telewizji, a ponieważ Fajkowski zachował się bardzo konsyliacyjnie i starał się raczej pomóc niż przeszkadzać, to jego córka miała później łatwiejszą możliwość dostania się do telewizji
- zdradza.
Po wizycie Fajkowskiego Laskowik i Jaślar zmienili jednak tytuł programu na „Czymu nima dżymu?”. Były dyrektor Estrady
wspomina także, że zanim zaczął się kabaret, był trochę niespokojny i miał obawy. A wszystko to dlatego, że teksty, które Laskowik i Jaślar śpiewali w kabarecie Klops na Akademii Wychowania Fizycznego były mniej więcej na poziomie: „Lubię takie ruchy u dziewuchy”.
- Doprowadziłem wtedy do ich spotkania z Wojciechem Młynarskim, który odpisał mi: „Drogi Zbyszku. To są brylanciki, które muszą się same oszlifować.” No i te brylanciki się same oszlifowały. Przy czym namawiałem ich trochę, aby zaprosili do współpracy aktorów z Teatru Polskiego między innymi Jadwigę Żywczak, Tadeusza Wojtycha i chyba Krysię Tkacz, choć byli temu bardzo przeciwni - opowiada Napierała i dodaje, że nie spodziewał się, że kabaret osiągnie tak gigantyczny sukces i że Zenon Laskowik stanie się postacią kultową.
- Gdy w 1974 roku przeszedłem do pracy w telewizji, zaczęła się era koncertów w Auli Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu z Laskowikiem, Smoleniem oraz Zbigniewem Górnym i jego orkiestrą. Cieszyły się one niebywałym powodzeniem. A Zbigniew Górny w historii Tey’a też odegrał znaczącą rolę. Nie można też pominąć kultowej postaci, jaką był niezapomniany Józef „Żużu” Zembrzuski. Grał role drugoplanowe, ale był bardzo towarzyski. Wyjeżdżał po wybitnych aktorów (jak np. Adam Hanuszkiewicz) na dworzec. - Wszyscy staraliśmy się opiekować „Żużem”. A ponieważ na początku Laskowik i Jaślar nie bardzo chcieli w swojej ekipie mieć aktorów, to wymyśliliśmy mu, że w przerwie będzie on dzwonił dzwonkiem i opowiadał monolog, o tym że jak umrze, to bardzo prosi, aby na jego pomniku na cmentarzu b-ło jego zdjęcie w pozycji stojącej i aby był pod tym napis: „Tu leży ten, co stoi” - wspomina Napierała. W jego ocenie ówczesne władze Poznania były zachwycone kabaretem. - Nikt nam nie przeszkadzał, a sam Szydlak też odnosił się tolerancyjnie, bo trochę mnie znał z czasów, kiedy prowadziłem kluby studenckie i organizowałem juwenalia. A przecież po takim telefonie, o którym opowiadałem, to można było mieć ściętą głowę, skoro Biuro Polityczne przeczytało tekst.
Na sukces kabaretu złożył się też fenomen miejsca, czyli Masztalarska 8, gdzie obecnie jest Scena na Piętrze. To było wyjątkowe miejsce. Maleńka sala, zawsze było na niej bardzo tłoczno, ale wszyscy chcieli tam być.
- Dlatego Tey okazał się ogromnym sukcesem i z czasem zgarnął większość nagród na festiwalu w Opolu
- sumuje Napierała.
W 1984 roku, po zakończeniu w Polsce stanu wojennego, kabaret zmienił nazwę na Teyatr, a jego popularność zaczęła wygasać. Ostatni występ w Polsce grupa zaliczyła w 1989 roku w pełnym składzie w Teatrze Wielkim w Poznaniu. Teraz wraca. 20 września w Scenie na Piętrze zobaczymy program „Tey, a było to w roku 1971”.