Jezioro Żywieckie i miejsce, którego już nie ma [WIDEO, LINIA CZASU]

Jakub Marcjasz

Przyjmuje się, że tam, gdzie w XV w. znajdowała się wieś, w XIV w. funkcjonowało miasto Żywiec w pierwszej fazie swojego rozwoju, która zakończyła najpewniej ok. 1400 roku. W latach 60-tych XX wieku to tam właśnie powstało Jezioro Żywieckie.

Położenie miasta w jego czternasto- i piętnastowiecznych fazach rozwoju nie było jednak najszczęśliwsze - zauważa Dorota Firlej, kustosz z Muzeum Miejskiego w Żywcu.

Dlatego w kolejnych latach miasto przeniosło się kilka kilometrów na południe, prawdopodobnie na późniejszą Rudzę, a po kolejnych niecałych stu latach w okolicach dzisiejszego rynku. W 1964 roku historia Starego Żywca, najpierw jako samodzielnej wsi, później gminy, a od 1929 roku dzielnicy miasta, dobiega końca - miejsce, gdzie niegdyś był położony, zalały wody Jeziora Żywieckiego. Do tego czasu dokonano przesiedlenia ludności, wyburzenia budynków oraz ekshumacji oraz przeniesienia grobów z dawnego cmentarza starożywieckiego na cmentarz przy kościółku p.w. Przemienia Pańskiego w Żywcu.

Wspomnienia
Prace przygotowawcze do wysiedleń rozpoczęły się kilka lat wcześniej.
“Około roku 1957 do wsi przyszła wiadomość, że wieś zostanie zalana. Niektórzy mieszkańcy wzięli to za plotkę. Niestety, plotka stała się prawdziwa. Zakazano jakiejkolwiek budowy, ludziom opadły ręce. Z czasem do wsi przybyli urzędnicy, którzy rozpoczęli pomiar budynków i pól. Szacunek okazał się bardzo niekorzystny dla mieszkańców wsi. Za 1 m2 pola płacono 1,80 zł a chleb kosztował w tym czasie 6 zł. Za domy płacono po odliczeniu amortyzacji, ci którzy mieli budynki już stare zamortyzowane, zmuszeni byli iść do bloków, bo za otrzymaną sumę, nie było ich stać na wybudowanie nawet drewutni [...]Po zalewie mieszkańcy wsi Zadziele zaczęli się odwiedzać, jak kto mieszka i jak kto się urządził. Jednak jadąc w stronę zalanej wsi często było można ich spotkać od strony Oczkowa i działu jak wpatrują się w fale wody jeziora, szukając oczami gdzie stała ich ojcowizna” - wspominał Emil Gawron w tekście “Wieś zalana wodą”, który ukazał się w Kalendarzu Żywieckim 2012.

Część ludności zamieszkała w Żywcu-Sporyszu na ulicy Reymonta i ulicy Beskidzkiej. Pare rodzin przeniosło się do Kóz i do Próchnej na Śląsku Cieszyńskim. Niektórzy przenieśli się w okolice Bielska-Białej, Jaworze, a także Kozy. Dla osób, które nie mogły same budować domów, wzniesiono w Żywcu osiedle XX-lecia oraz Szkołę Podstawową nr 5 w Żywcu i szkołę w Zarzeczu.

Utracone dziedzictwo
Europejskie Dni Dziedzictwa to wspólny projekt państw członkowskich Rady Europy, którego celem jest edukacja historyczna i kulturalna, oraz promowanie różnorodności regionalnego dziedzictwa kulturowego. Hasło tegorocznej edycji brzmi: „Utracone dziedzictwo”. W projekcie bierze udział także Żywiecka Biblioteka Samorządowa. Tematem akcji w tym roku będzie” Stary Żywiec- nasze utracone dziedzictwo”.

- W związku z tym zwracamy się do mieszkańców Żywca i okolic, wywłaszczonych z terenów obecnego Jeziora Żywieckiego, z prośbą o udostępnienie zdjęć domów, ogrodów, dróg, imprez rodzinnych, różnych obiektów oraz innych dokumentów z prywatnych zbiorów - mówi Helena Kupczak, dyrektorka Żywieckiej Biblioteki Samorządowej.

Równocześnie zaprasza do udziału w spotkaniu, które odbędzie się 12 września o godz. 15.00 w Czytelni Żywieckiej Biblioteki Samorządowej (ul. Kościuszki 5 , tel. 33 475 1350 lub 33 475 1351). Wprowadzeniem do tematu będzie wykład Mirosława Miodońskiego, historyka, redaktora naczelnego czasopisma „Gronie” na temat „Zarys dziejów Starego Żywca od średniowiecza do powstania Jeziora Żywieckiego”. „Wywłaszczenie mieszkańców Starego Żywca w związku z budową Zbiornika Wodnego w Tresnej – w świetle materiałów archiwalnych Archiwum Państwowego w Katowicach” przedstawi w formie prezentacji kierownik Oddziału Żywieckiego Archiwum, Bożena Husar. Uzupełnieniem spotkania będzie wystawa dokumentów, zdjęć i map. Wstęp wolny