Jaka emerytura należy się ubezpieczonym w ZUS i KRUS

Andrzej Gębarowski

Przepisy dzielą rolników na dwie grupy w zależności od daty urodzenia, a granicą jest 1 stycznia 1949 r.

Jak powszechnie wiadomo, ZUS to instytucja zaopatrzenia emerytalnego pracowników, zaś KRUS spełnia podobną rolę w odniesieniu do rolników. Są to całkowicie odrębne instytucje, a przecież bardzo wielu rolników w różnych etapach swojego życia pracowało na etacie, podobnie jak wielu pracowników prowadziło gospodarstwo rolne. W efekcie ogromna rzesza osób ma za sobą zarówno staż ubezpieczeniowy w ZUS, jak i w systemie rolniczym. Jakie należy im się świadczenie?

Zacznijmy od tego, jakie trzeba spełnić warunki, aby otrzymać emeryturę rolniczą. Otóż emerytura rolnicza przysługuje ubezpieczonemu (rolnikowi, domownikowi), który spełnia łącznie następujące warunki:

1. osiągnął powszechny wiek emerytalny,
2. podlegał ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu rolników przez okres co najmniej 25 lat.

Ustawa o ubezpieczeniu społecznym rolników przewiduje także możliwość przyznania ubezpieczonemu rolnikowi wcześniejszej emerytury rolniczej, jeśli spełni on łącznie następujące warunki:

1. osiągnie wiek 55 lat, jeśli jest kobietą, albo 60 lat, jeśli jest mężczyzną,
2. podlegał ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu rolników przez okres co najmniej 30 lat,
3. zaprzestał prowadzenia działalności rolniczej.

Wcześniejsza emerytura jest obecnie przyznawana tylko tym rolnikom, którzy wymienione wyżej trzy warunki spełnią do 31 grudnia 2017 r.

A co z osobami, które w swojej karierze zawodowej mają zarówno staż wypracowany w gospodarstwie rolnym, podczas którego płaciły składki do KRUS, jak i staż pracy na etacie poza rolnictwem, podczas którego opłacały składki do ZUS? Czy w stażu niezbędnym do emerytury rolniczej uwzględnione zostaną lata na etacie? Okazuje się, że zależy to od daty urodzenia rolnika.

Mianowicie osobom urodzonym przed 1 stycznia 1949 r. do okresu ubezpieczenia w KRUS, wymaganego do przyznania emerytury rolniczej, można niekiedy doliczyć okresy ubezpieczenia w ZUS. Jednak nastąpi to tylko wtedy, gdy okresy ubezpieczenia w ZUS nie są wystarczające do przyznania przez ZUS prawa do emerytury lub renty pracowniczej. Wówczas KRUS, wyliczając wysokość emerytury rolniczej (części składkowej tego świadczenia), uwzględni osobom urodzonym przed 1 stycznia 1949 r. okresy składkowe ZUS w wymiarze półtorakrotnym.

Osobom, które nie spełniają warunków do emerytury rolniczej, bo mają za mały staż w KRUS, a które uzyskają prawo do emerytury pracowniczej, ZUS może zwiększyć emeryturę za okresy opłacania składek na ubezpieczenie społeczne rolników.

ZUS ustali to zwiększenie na zasadach analogicznych, jak ustalana jest przez KRUS część składkowa emerytury rolniczej - po 1 proc. emerytury podstawowej za każdy rok podlegania ubezpieczeniu rolników.

Ważna uwaga: osoby urodzone przed 1 stycznia 1949 r., które uzyskają prawo do dwóch oddzielnych świadczeń - z KRUS i ZUS - muszą się zdecydować na wybór jednego z nich.

Inaczej przedstawia się sytuacja osób urodzonych po 31 grudnia 1948 r. Generalna zasada obowiązująca w tej grupie jest następująca: rolnicy urodzeni po 31 grudnia 1948 r. nie mają prawa doliczać do stażu w KRUS okresów, w których podlegali ubezpieczeniom w ZUS. Przy ustalaniu wysokości emerytury rolniczej uwzględniane są wyłącznie okresy podlegania rolniczemu ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu. Takie ograniczenie wprowadziła ustawa z dnia 21 listopada 2008 r. o emeryturach kapitałowych (Dz. U. z 2014 r. poz. 1097).

Inaczej mówiąc, KRUS nie uwzględnia stażu w ZUS. Działa to natomiast w odwrotną stronę: ZUS uwzględnia staż w KRUS. To znaczy, że jeśli osoba urodzona po 31 grudnia 1948 r. nie ma prawa do emerytury rolniczej (bo nie może się na przykład pochwalić 25-letnim okresem w KRUS), to jednak ZUS może jej uwzględnić okresy opłacania składek na ubezpieczenie rolnicze.

Przykład. Pan Edward urodzony 18 lutego 1953 r., który ma za sobą 27-letni okres ubezpieczenia pracowniczego oraz ostatnio od 6 lat opłaca składki w KRUS,z ukończeniem wieku emerytalnego nabędzie prawo do emerytury z ZUS, ale okresu podlegania ubezpieczeniu rolników nie wliczy się przy ustalaniu prawa do emerytury, gdyż ma on już 25-letni staż wymagany do emerytury na poziomie minimalnym. Natomiast okres opłacania składek rolniczych zostanie uwzględniony przy obliczaniu wysokości emerytury. Zwiększy się mianowicie o 1 proc. najniższej emerytury za każdy rok opłacania składek dla rolników.

Ważna uwaga: osoby urodzone po 31 grudnia 1948 r., które uzyskają prawo do emerytury rolniczej i do emerytury pracowniczej, mają prawo do jednoczesnej wypłaty tych dwóch świadczeń w pełnej wysokości (a nawet trzech, bo jeśli był członkiem OFE, należy mu się także emerytura kapitałowa). W przeciwieństwie do grupy rolników urodzonych przed 1 stycznia 1949 r., którzy nie mogą sobie zsumować świadczeń, lecz muszą wybrać jedno z nich.

Zdarzają się przypadki, że ubezpieczony, który osiągnął wiek emerytalny, nie ma za sobą minimalnego wymaganego stażu ani w ZUS, ani w KRUS. Z ZUS otrzyma wtedy emeryturę uzbieraną ze składek, która może być niższa od minimalnego świadczenia gwarantowanego przez państwo, gdyż warunkiem otrzymania tej ostatniej jest minimalny staż.

Natomiast z KRUS taka osoba nie otrzyma w ogóle emerytury, ponieważ do emerytury rolniczej osób urodzonych po 31 grudnia 1948 r. liczy się tylko okres ubezpieczenia w KRUS, a on jest poniżej minimalnego. Warto jednak zauważyć, że rolnik nie ma wtedy obowiązku zaprzestania działalności rolniczej i może dalej prowadzić gospodarstwo.

Przykład. Pani Natalia urodziłam się w 1952 r. i pobiera od 2012 r. emeryturę rolną. Przez 11 lat pracowała jednak na umowie o pracę. Czy w związku z tym ma ona prawo do drugiej emerytury z ZUS? Oczywiście ma, ponieważ osobie urodzonej po 31 grudnia 1948 r. mogą być wypłacane oba świadczenia. Po złożeniu wniosku w ZUS będzie więc jej przysługiwała dotychczas wypłacana emerytura rolna i dodatkowo emerytura, którą przyzna ZUS. Emerytura będzie mogła być przyznana od daty złożenia wniosku, mimo że wiek emerytalny pani Natalia osiągnęła kilka lat wcześniej. Niestety, przy stażu pracy, który posiada, nie ma gwarancji świadczenia minimalnego. To oznacza, że emerytura z ZUS będzie wypłacana w takiej wysokości, jaka zostanie ustalona na podstawie składek, bez podnoszenia jej do wysokości najniższej emerytury.

Inaczej przy rencie

Przy ustalaniu prawa do renty rolniczej z tytułu niezdolności do pracy okresy składkowe (np. zatrudnienie) i nieskładkowe (np. okres urlopu wychowawczego) są uwzględniane wszystkim osobom (bez względu na rok urodzenia), jeżeli z tytułu tych okresów ZUS nie przyznał emerytury lub renty. Przepisy pozwalają bowiem na wliczanie do świadczenia z KRUS okresów ubezpieczenia poza rolnictwem. Do wyliczenia wysokości renty rolniczej KRUS przyjmuje okresy składkowe ZUS, ale pod warunkiem że osoba zainteresowana z tytułu tych okresów nie ma prawa do emerytury lub renty na podstawie odrębnych przepisów. W razie uzyskania prawa do dwóch rent (z KRUS i z ZUS), rencista ma prawo do wypłaty tylko jednego świadczenia rentowego.

Ustalanie wysokości emerytury rolniczej

Emerytura rolnicza składa się z części składkoweji części uzupełniającej. Suma obu części stanowi pełną wysokość emerytury.

Część składkowa

Część składkową ustala się, przyjmując po 1 proc. emerytury podstawowej (886,44 zł od 1.03.2017 r. do 28.02.2018 r.) za każdy rok podlegania ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu.

Część uzupełniająca

Część uzupełniająca wynosi 95 proc. emerytury podstawowej, jeżeli liczba lat przyjęta do ustalenia części składkowej jest mniejsza od 20. Za każdy pełny rok powyżej 20 lat przyjęty do części składkowej obniża się część uzupełniającą o 0,5 proc. emerytury podstawowej.

Część uzupełniająca nie może wynosić mniej niż 85 proc. emerytury podstawowej, a suma części składkowej i uzupełniającej nie może być niższa od emerytury podstawowej.

Wyjątek stanowi sytuacja, gdy rolnik nabywa prawo do emerytury tzw. „wcześniejszej”. Wtedy część uzupełniającą zmniejsza się o 5 proc. emerytury podstawowej za każdy pełny rok dzielący uprawnionego od powszechnego wieku emerytalnego. Tak ustaloną część uzupełniającą zwiększa się o 5 proc. emerytury podstawowej po upływie każdego pełnego roku dzielącego uprawnionego od wieku emerytalnego.