Inne postrzeganie świata
Autyzm i zespół Aspergera. U dwóch osób z taką samą diagnozą można stwierdzić różne zachowania i możliwości.
U około 70-80 proc. osób autystycznych diagnozuje się deficyt intelektualny. Deficyt może występować w granicach od postaci lekkiej, poprzez umiarkowaną aż do znacznej. Upośledzenie umysłowe osób z autyzmem różni się jednak od zwykłego upośledzenia. Występuje tu bowiem tzw. triada autystyczna: oprócz upośledzenia umysłowego, u dziecka stwierdza się zaburzenia w kontaktach społecznych, czyli brak inicjatywy w kontaktach z innymi ludźmi, unikanie dotyku, trudność nawiązania kontaktu wzrokowego i współpracy.
Drugi obszar to mowa. Dzieci najczęściej nie mówią lub mówią w sposób niekomunikatywny, m.in. często powtarzają to, co gdzieś usłyszały, np. frazy z reklam albo dialogu filmowego. Obszar trzeci to brak wyobraźni, brak twórczej inicjatywy w zabawie. Zabawa dzieci autystycznych jest stereotypowa, np. ciągłe poruszanie kółkami samochodu, ustawianie przedmiotów albo klocków w szeregi. Obserwuje się natomiast nieumiejętność podjęcia zabawy twórczej, tematycznej: w określone role, prowadzenie fikcyjnych dialogów, używanie w zabawie i nazywanie przedmiotów, których naprawdę nie mamy w ręce. Niezdolność do twórczej zabawy przeradza się w późniejszym rozwoju dziecka w czynności stereotypowe, np. kręcenie przedmiotami, machanie rękami czy innego rodzaju stereotypy. Upośledzone umysłowo dzieci autystyczne przejawiają niekiedy wybiórcze zdolności. Dziecko potrafi spojrzeć np. na fasadę budynku i odrysować ją ze wszystkimi szczegółami - to tzw. pamięć fotograficzna. Dzieci te często przejawiają pamięć do szczegółów, natomiast nie ogarniają całości. Dziecko nie zawsze potrafi odpowiedzieć, jaka postać jest na obrazku, za to zawsze wie, ile ma nóżek. Dzieci z autyzmem często są uzdolnione muzycznie, miewają także zdolności kalkulacyjne i duże zdolności plastyczne.
Zespół Aspergera
Zespołem Aspergera określa się łagodniejsze przypadki spośród spektrum autyzmu, dotyczące przede wszystkim zaburzeń funkcjonalnych. Podobnie jak wszystkie inne przypadki tego spektrum jest to zaburzenie rozwoju o podłożu neurologicznym, którego przyczyny na ogół nie są znane. Zespół Aspergera to taki rodzaj zaburzenia, który opisuje osoby będące w normie intelektualnej, natomiast ich deficyt polega na niedostatku kompetencji społecznych. Takie osoby nie radzą sobie w sytuacjach społecznych. Trudno im sobie wyobrazić, co myśli ktoś inny i jakie są intencje jego zachowania.
Deficyt inteligencji społecznej sprawia, że osoby z syndromem Aspergera są postrzegane jako dziwne, trudne, czasem uciążliwe, czasem zabawne. Niekiedy budzą irytację, zdziwienie albo śmiech. Ponieważ w codziennych kontaktach z ludźmi brak im wyczucia, co wypada, a co nie wypada, bywają posądzane o brak dobrego wychowania i nieznajomość konwenansów. Bo też i konwenanse nic dla nich nie znaczą - nazywają rzeczy po imieniu, potrafią zadać wprost najbardziej intymne pytanie i oczekują jasnej odpowiedzi. Nie odczytują konwencji społecznych, które są dla nas oczywiste - np. że wypada przemilczeć czyjąś niezwykłą cechę fizyczną, żeby nie sprawić tej osobie przykrości. Jednocześnie pewnych rzeczy w ogóle nie umieją nazwać. Mowę rozumieją literalnie, nie odczytują np. przenośni. „Rusz głową”, „rzuć okiem” - takie zdania wprawiają ich w konsternację, małe dziecko rzeczywiście zacznie poruszać głową i z przerażeniem będzie się zastanawiać, jak rzucić okiem.
W towarzystwie nie potrafią dostosować się do atmosfery spotkania. Jeśli uważają, że mają coś ciekawego do powiedzenia, nie zastanawiają się, czy moment lub sytuacja jest odpowiednia, czy też nie. Osoba z zespołem Aspergera wykłada całą sprawę od początku do końca, ze szczegółami i wszystkimi detalami. Nie wyczuwa, że jej długie opowieści są dla innych nudne, niekiedy w danych okolicznościach zupełnie nie na miejscu. Jednak wszelkie próby przerwania wywodu lub skierowania na inne tory, wywołują irytację opowiadającego. Bo on spotyka się z ludźmi, żeby powiedzieć coś, czego oni nie wiedzą, a nie po to, aby wesoło porozmawiać. Żart lub humor sytuacyjny do osób autystycznych nie przemawia. Zaledwie z trudem, jeśli są bardziej wykształceni i obyci, podążają za humorem, ale go nie produkują. Nie rozumieją przenośni, niedomówień, niedopowiedzeń, skrótów myślowych, znaczących spojrzeń, poczucia humoru, ironii. W ich świecie wszystko jest dosłowne.
Osoby z zespołem Aspergera to osoby introwertyczne, klasyczne odludki, żyjące bardziej światem wewnętrznym niż zewnętrznym. Ich zainteresowania niekiedy są bardzo wąskie, wręcz obsesyjne. Mają swoje określone dziedziny wiedzy, które ich pasjonują, zbierają na ten temat informacje, czytają i niekiedy wiadomościami wyrastają ponad przeciętność. Często przejawiają talenty w określonych dziedzinach, takich jak m.in. matematyka lub sztuka. Przeważnie wolni od lęku społecznego, tremy, zażenowania, tak bardzo utrudniających wystąpienia publiczne, mogą swobodnie prowadzić wykłady, przemawiać do dużych grup ludzi, przystępować na luzie do egzaminów. Nie boją się, nie peszą, ponieważ brak im wyobraźni, że w umyśle innej osoby może powstać coś takiego jak ocena ich działań.
Cechą charakterystyczną dla osób z Aspergerem jest pewna skłonność do koncentrowania się na rzeczach, do których ludzie zdrowi w ogóle nie przywiązują wagi. Wyraźnie zauważalne są zwłaszcza tzw. sztywne nawyki i rytuały. Taka osoba wpada w niepokój, jeśli przebywa poza domem i np. nie może zjeść na śniadanie tego, co jada codziennie oraz wypić zaparzonej w specjalny sposób herbaty. Albo przywiązanie do ubioru i fryzury - noszony miesiącami ulubiony sweter lub sukienka, uczesanie to elementy wizerunku, do którego osoby z zespołem Aspergera szczególnie się przywiązują i nic nie chcą zmieniać.