Historia 67. pułku piechoty w Brodnicy

Krzysztof Żabierek

67. pułk piechoty w Brodnicy w trakcie walk o wolną i suwerenną ojczyznę stracił 8 oficerów i 299 szeregowych. Co jeszcze kryje historia naszego pułku?

Brodnica w okresie odzyskania niepodległości przez Polskę znalazła się w granicach odrodzonego państwa. Początkowo poniemieckie koszary w mieście zajęły w końcu listopada 1920 r. bataliony Pułku Piechoty (I, II i IV).

Po przeniesieniu batalionów do Grudziądza ich miejsce objął 67. pułk piechoty, który podczas swoich działań wojennych zapisał wspaniałą kartę wojenną.

Historia 67. pułku wiąże się z działaniami w trakcie powstania Wielkopolskiego. Powstańcze oddziały tworzące się z patriotycznej społeczności w krótkim czasie zaczęły przybierać kształt regularnych oddziałów wojskowych, w tym 9. pułk strzelców Wielkopolskich, który został oficjalnie powołany 27 kwietnia 1919 roku, wchodząc w skład 2 Dywizji strzelców Wielkopolskich. W wyniku połączenia wojsk Wielkopolskich z Armią Polską 9. pułk strzelców został przemianowany na 67. pułk piechoty. Pod nową numeracją pułk wyruszył na front wojny polsko-bolszewicki.

W krwawej walce

Dnia 2 lutego 1920 roku, pułk trafił w rejon Kurzeniec-Wilejka do obwodu Naczelnego Wodza. W czasie odwrotu Armii Polskiej pułk stanowił tylną straż wycofującej się 17. Dywizji Piechoty. Działania te spowodowały straszliwe straty w pułku (przeszło 300 zabitych i rannych oraz 250 zaginionych). Pomimo tego już 15 sierpnia pułk ruszył do ofensywy, w trakcie której dokonał odbicia miejscowości Nasielsk i Pułtusk. W trakcie bitwy nad Niemnem pułk osłaniał północne skrzydło polskie.

67. pułk piechoty w trakcie walk o wolną i suwerenną Ojczyznę stracił 8 oficerów i 299 szeregowych.

O waleczności pułku świadczą oznaczenia: 6 oficerów i 8 podoficerów zostało oznaczonych Krzyżem „ Virtuti Militari’’, a 19 oficerów i 56 szeregowych Krzyżem Walecznych. Po zakończeniu działań wojennych pułk początkowo stacjonował w garnizonach w Jarocinie i w Lesznie, po czym został przeniesiony do garnizonów w Brodnicy i w Toruniu.

W garnizonie Brodnickim

Pułk nawiązał serdeczne stosunki ze społecznością lokalną. Przez swój aktywny udział w życiu kulturalnym i gospodarczym w mieście (z pomocą pułku powstało kilka budynków użyteczności publicznej, m.in. stadion miejski) pułk zyskał sympatię i uznanie mieszkańców regionów, czego wyrazem było ofiarowanie nowego sztandaru od mieszkańców ziemi michałowskiej.

Uroczystość miała miejsce na rynku w Brodnicy 22 czerwca 1924 roku w trakcie wizyty Prezydenta Polski Stanisława Wojciechowskiego. Po uroczystej Mszy Świętej, odprawionej przez biskupa polowego Stanisława Galla, nastąpiła chwila przekazania ufundowanego sztandaru 67. pułkowi piechoty. O znaczeniu, jakim dla społeczności i miasta miało to wydarzenie świadczy lista osób, które przybyły na tą uroczystość. Do tego grona należeli, oprócz wspomnianego Prezydenta Polski, m.in. wojewoda pomorski Wachowiak, starosta Wybicki, inspektor III armii generał dywizji Skierski, dowódca Okręgu Korpusu nr VIII w Toruniu, generał Hubischty.

Nadanie sztandaru dla 67 pułku piechoty było bardzo ważnym momentem w życiu każdego żołnierza brodnickiego pułku.

W wydanej z tej okazji jednodniówce kapelan pułku zapewniał o wierności i oddaniu dla Prezydenta. Jak wiele dla tych żołnierzy stanowiła złożona przysięga, uwidoczniło się to zaledwie dwa lata później, gdy w obliczu wojny domowej (Przewrót majowy 1926r.) pułk pośpieszył w obronie Prezydenta Wojciechowskiego do Warszawy. W wyniku działalności polskich kolejarzy nie dotarł na miejsce walk. Stanowcze opowiedzenie się przeciwko obozowi Piłsudskiego w trakcie majowych zajść, doprowadziło do zmian personalnych w pułku.

W sierpniu 1926 roku, dowództwo nad pułkiem objął ppłk. Stanisław Tarczyński.

Mimo upływu lat, pułk otaczany był wielką życzliwością przez miejscowe społeczeństwo. Wyrazem dobrych wzajemnych relacji jest podziękowanie jakie złożył dowódca pułku płk. inż. January Grzędziński wszystkim uczestnikom uroczystości z okazji 11. święta 67. pułku. W podziękowaniu dowódca podkreślił : „ Armia Narodowa jest pewna że spełni zawsze swe zaszczytne zadanie, gdyż czuję że stoją za nią głębokie szeregi społeczeństwa (...) Takim sentymentem ze strony społeczeństwa ma zaszczyt chlubić się 67. p.p’’.

A po służbie...

Wojsko Polskie w okresie II Rzeczpospolitej miało nie tylko zadanie chronić z bronią w ręku granic kraju. Do jednego z ważniejszych zadań należało rozwijanie postaw patriotycznych w młodych rekrutach, którzy co roku przechodzili przez okres służby wojskowej. Nie inaczej było w 67. pułku piechoty. Jedną z inicjatyw podjętych przez podoficerów było założenie sekcji teatralnej. Działalność tego koła rozpoczęła się w roku 1921, gdy pułk stacjonował w Rawiczu. Tylko do 1927 roku, opracowano i przedstawiono 30 widowisk i 10 wieczorków okolicznościowych, przeznaczając zdobyty dochód na cele oświatowe pułku.

W obliczu wojny

W roku 1939 pułk wchodził w skład 4. Dywizji Piechoty, należącej do Armii „ Pomorze’’ pod dowództwem generała Bortnowskiego. Z końcem sierpnia I i III batalion 67. pułku piechoty, przy wsparciu drobniejszych pododdziałów, zajął stanowiska na linii od styku z 208 pułkiem piechoty rezerwy przez jeziora Sosno-Zbiczno-Strażyń-Bachotek, aż do granicy pasa działania sąsiedniego związku operacyjnego, jakim była Armia „Modlin’’.

Mimo zaciętej walki całej Armii Pomorze, w tym 67. pułku piechoty, Wojsko Polskie było zmuszone do ustawicznego odwrotu. Żołnierze brodnickiego garnizonu mieli swój udział w walkach nad Bzurą. 19 września, w obliczu porażki, ostatnie pododdziały przedzierały się do Puszczy Kampinowskiej. Chcąc ratować swój znak pułkowy ppor. Jerzy Łapkiewicz, ukrył sztandar pułku w lesie koło wsi Łazice.

Działania podjęte przez podporucznika uratowały sztandar, który odnaleziony w październiku 1939 roku przez okolicznego mieszkańca, został ukryty u niego w stodole. W roku 1947 został odkopany i przekazany Muzeum Wojska Polskiego.

Choć swoim rodowodem 67. pułk piechoty sięga czasów walk w Wielkopolsce, związany jest poprzez swoją pracę z Brodnicą.

Przez okres swojej obecności w czasach II Rzeczpospolitej na północnych rubieżach kraju, wychowywał i rozwijał ducha patriotyzmu, nie tylko wśród rekrutów w swoich oddziałach, lecz również w społeczności lokalnej, która wdzięczna za postawę prezentowaną przez żołnierzy, ufundowała mu trwały znak swojej łączności z nim- sztandar pułkowy.

Tekst powstał w oparciu o materiały:

• Konieczny S., Zarys Historji Wojennej 67-go Pułku Piechoty Wielkopolskiej. Warszawa: z polecenia Wojskowego Biura Historycznego, 1929.
• Powierski J. , Studia nad początkami miasta Brodnicy w świetle żródeł pisanych, {w:} Szkice brodnickie, t.2, red. K. Grążawski, Brodnica 1993.
• Rezmer W., Armia „ Pomorze’’ w kampanii polskiej 1939roku, Bitwa nad Bzurą, Bydgoszcz 2004.
• Wierzchosławski Sz. , Brodnica w okresie międzywojennym(1920-1939), {w:} Brodnica siedem wieków miasta, pod red. J. Dygdały, Brodnica 1998.

Czasopisma:

• Jednioniówka historyczno-literacko na dzień poświęcenia sztandaru 67 p.p (9 pułk strz. Wielk.) w Brodnicy, Brodnica 1924. (Egzemplarz z Muzeum w Brodnicy).
• Ziemia Michałowska, wydanie uroczystościowe w dniu przybycia Pana Prezydenta , Brodnica, 22.06.1924, s.1.
• 67 pułk piechoty, {w:} Żołnierz Polski, 1927, nr.13, s. 15.
• 67 p.p. Święto pułkowe, {w:} Żołnierz Polski, 1930, nr. 25.
• Ciągłe zmiany w Wojsku’’ {w;} Słowo Pomorskie, 1926, nr.190, s. 2.

Autor: Krzysztof Żabierek, doktorant na UKW w Bydgoszczy