Fot. Eliza Gniewek-Juszczak Dr Tomasz Andrzejewski założył rękawiczki, by pokazać ten cenny dokument, który ocał z gruzów
W gruzach burzonej przędzalni w fabryce nici Odra odnalazł się akt erekcyjny. Wczoraj zobaczyliśmy ten 80-letni dokument. Wygląda zupełnie jak nowy. Kaligrafia jest doskonała.
Sztywny papier, w jasnym, ale nie białym kolorze, sprawia wrażenie, jakby właśnie został wyprodukowany. A tymczasem ma już 80 lat.
Zegar dawnego czasu
Dr Tomasz Andrzejewski zakłada rękawiczki, w inny sposób nie można takich dokumentów brać do rąk. – Nie da się tego papieru wyprostować – wyjaśnia, kiedy przytrzymuje kartki, abyśmy mogli zrobić zdjęcia. Nie ma się co dziwić, przecież przeleżał zwinięty w puszce przez tyle lat. Tekst jest pięknie wykaligrafowany. Właśnie wczoraj specjalista, który oprócz kwalifikacji do tłumaczenia posiadał też wiedzę historyczną, dokończył tłumaczenie. W gabinecie dyrektora Muzeum Miejskiego cofnęliśmy się o 80 lat.
Obejrzeliśmy dokładnie akt erekcyjny, który został wmurowany w ścianę budowanej w 1936 roku przędzalni. Musiał być schowany w szczelnie zamkniętej puszce, dzięki temu papier wygląda doskonale. – Szkoda, że nie ma tej puszki, niby się nie zachowała, ale musiała być całkiem niezła – przyznaje dyrektor muzeum, do którego anonimowi mieszkańcy przynieśli znalezisko. Na tę kapsułę czasu trafili na terenie burzonej części Nowosolskiej Fabryki Nici Odra.
Najlepszy czas nowosolskiej fabryki
Kiedy puszka była wmurowywana 2 stycznia 1936 roku w ścianę przędzalni, fabryka była w swoim najlepszym okresie. Zakład zatrudniał wówczas we wszystkich działach łącznie 2779 pracowników. W przetłumaczonym wczoraj tekście czytamy, że „Nowa budowa wypada w czasie szczególnym. Niemcy pod wodzą Adolfa Hitlera uwolniły się z kajdan traktatów wersalskich. Wprowadzenie własnych surowców jest możliwe tylko przy sprzedaży własnych produktów, które przez światowy kryzys gospodarczy poniosły poważne szkody”. Dalej czytamy o tym, jak państwo ponownie sięgnęło po przemysł lniarski:
„Wprowadzono nowoczesne metody przygotowania i przędzenia lnu, które wprowadziły przemysł lniany na nowy poziom. Kierownictwo i pracownicy wspólnie pracują dążąc do tego celu i wierzą, że ta nowa budowa, która rozpoczęła się w 1936 roku przyniesie przyszłym pokoleniom wiele przyjaznych miejsc pracy, dzięki którym w niemieckim przemyśle lnianym, ludzie odnajdą pracę i zadowolenie”. Tymczasem dziewięć lat później nie było niemieckiego Neusalz, a fabryka zaczęła nosić nazwę Nadodrzańskie Zakłady Przemysłu Lniarskiego „Odra”.
Autorzy tekstu wyrazili nadzieję, że „nowy budynek podtrzyma dobre 120-letnie tradycje, wierność i oddanie wspólnej pracy”. „Aby głos grusch-witzowskiej fabryki nici podążył w świat, a sukces pozwolił nam pozostać wiernym dla przyszłości tego zadania i wszystkich współpracowników” – tymi słowami kończy się przemowa z roku, w którym zaczęła się budowa przędzalni. Kapsuła została odkryta, kiedy przędzalnia zmienia się gruz.
Koniec części fabryki w roku jubileuszu
Historia fabryki zaczęła się dwieście lat temu. Właśnie w 1816 r. David Gruschwitz założył wytwórnię nici. Później jego potomkowie rozbudowywali fabrykę aż do końca II wojny. J. D. Gruschwitz i kolejni zarządzający zmienili małą manufaktury w jeden z największych zakładów włókienniczych w Europie. Najpierw powstawały tutaj nici lniane, następnie bawełniane. Po wojnie przyszedł czas na nici syntetyczne. Przedsiębiorstwo przetrwało lata transformacji. Formalny koniec nastąpił w 2006 r. Przez ostatnich 10 lat niesprzedana część fabryki niszczała na tyle, że groziła zawaleniem. W 2016 roku Powiat Nowosolski otrzymał od Ministerstwa Finansów pieniądze na przeprowadzenie rozbiórki. Prace potrwają do końca roku.
Codziennie miejsce, w którym pracują buldożery, a nawet też alpiniści rozbierający cegła po cegle wybudowane tutaj potrzebne kiedyś wysokie kominy, odwiedzają mieszkańcy miasta, którzy byli związani z fabryką. – Ludzie podchodzą blisko, a przecież gruz leci, to niebezpieczne – skarżył się nam jeden z ochroniarzy. Pracownicy muzeum też próbowali szukać tej zaginionej puszki. Ale to co jeszcze niedawno było tutaj widać, przyspały kolejne warstwy gruzu. Na szczęście udało się w tej masie tysięcy ton ocalić ten jeden niemiecki dokument.