Co lepsze: przedszkole integracyjne, czy może specjalistyczna placówka? A Jak powinna wyglądać integracja dziecka z autyzmem? A Kiedy ją rozpocząć?
Co lepsze: przedszkole integracyjne, czy może specjalistyczna placówka? A Jak powinna wyglądać integracja dziecka z autyzmem? A Kiedy ją rozpocząć?
Rodzice dzieci, u których postawiono diagnozę: autyzm, często stają przed dylematem, czy ich dziecko powinno znaleźć się w grupie integracyjnej w przedszkolu, czy może lepiej w specjalistycznej placówce, zajmującej się terapią dzieci z zaburzeniami ze spektrum autyzmu. Rodzice dzieci uczęszczających już do takiej specjalistycznej placówki, zastanawiają się natomiast, czy ich dziecko jest już gotowe na przedszkole integracyjne.
Czym jest integracja?
Integracja to proces, który dotyczy zarówno dzieci z autyzmem lub innymi niepełno-sprawnościami, jak i dzieci pełnosprawnych. Obie grupy uczą się prawidłowych zachowań społecznych, akceptacji i tolerancji. Dzieci z autyzmem poprzez przebywanie w grupie rówieśników mają szansę na naśladowanie prawidłowych zachowań, naukę interakcji społecznych i wykształcenie zachowań akceptowanych społecznie. Ich zdrowe koleżanki i koledzy mają natomiast możliwość wykształcenia postawy wrażliwości i troski o inne osoby. W Polsce przedszkolne i szkolne oddziały integracyjne przeznaczone są dla dzieci o różnych potrzebach edukacyjnych. W grupie najczęściej jest 15-20 dzieci, z czego od trzech do pięciu ma orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego.
Integracja dzieci
Nie ma wątpliwości, że w przypadku dzieci z autyzmem integracja odgrywa ogromną rolę. Trzeba jednak pamiętać, że żadne inne zaburzenie rozwoju nie wymaga tak zaawansowanej i kompleksowej terapii, oddziałującej na wszystkie sfery rozwoju i aspekty życia dziecka, jak zaburzenia ze spektrum autyzmu. Bardzo ważne jest, aby dziecko z autyzmem w grupie integracyjnej miało wystarczające kompetencje społeczne i językowe, które pozwolą mu odnaleźć się w codziennych interakcjach z rówieśnikami i nauczycielami. Są to umiejętności takie jak m.in. czekanie na swoją kolej, spokojne siedzenie, proszenie o pomoc, współpraca z innymi dziećmi, wykonywanie poleceń nauczyciela, słuchanie czytanki, dzielenie się swoimi przemyśleniami i doświadczeniami, komentowanie, zabawa swobodna z rówieśnikami i umiejętność jej zakończenia, uczestniczenie w zabawach grupowych, dbanie o swoją własność. Tymczasem dzieci z autyzmem wykazują największe trudności właśnie w zakresie kompetencji komunikacyjnych i społecznych, dlatego nieporozumieniem jest pobyt dopiero co zdiagnozowanego dziecka w grupie integracyjnej, ponieważ nie jest ono w stanie czerpać z integracji tych wszystkich korzyści, które czerpią dzieci z innymi niepełnosprawnościa-mi. Małym dzieciom z autyzmem należy początkowo zapewnić odpowiednią, intensywną terapię indywidualną - istnieją badania naukowe, pokazujące, iż właśnie takie podejście do edukacji dzieci z autyzmem ma wyższą skuteczność niż edukacja ogólna lub integracyjna. Podczas terapii indywidualnej intensywnie uczymy dziecko mowy, komunikacji i umiejętności społecznych niezbędnych w późniejszym procesie integracji. Po okresie terapii indywidualnej dzieci z autyzmem powinny uczyć się nawiązywania kontaktów z rówieśnikami w małych 2-3 osobowych grupach, przygotowując się w ten sposób do pobytu w grupie integracyjnej.
Gotowość do integracji
Włączenie dziecka z autyzmem do grupy integracyjnej w przedszkolu lub szkole powinno być starannie zaplanowane. Dziecko, które ma być włączone do grupy rówieśniczej, powinno podczas terapii indywidualnej i zajęć w małych grupach nabyć szereg umiejętności, które ułatwią mu odnalezienie się w nowej sytuacji. Pierwszą i niezbędną jest umiejętność współpracy z innymi - tutaj powinny się znaleźć takie umiejętności społeczne i komunikacyjne jak: nawiązywanie kontaktu wzrokowego z dziećmi i dorosłymi; dzielenie się zabawkami i pomocami podczas zajęć; inicjowanie kontaktów z rówieśnikami tzn. zapraszanie do wspólnej zabawy, proponowanie różnych gier i innych aktywności, np. wspólne zabawa piłką; słuchanie i wykonywanie poleceń nauczycieli wydawanych do grupy; odpowiadanie na pytania i zadawanie różnego rodzaju pytań; nawiązywanie i podtrzymywanie konwersacji z rówieśnikami i dorosłymi; podążanie za grupą, czyli obserwowanie zachowania grupy i dostosowanie do niego swojego zachowania; stosowanie się do reguł wyznaczonych przez nauczyciela, np. że podczas zajęć nie chodzi się po sali. Kolejną, niezbędną w integracji umiejętnością jest umiejętność wspólnej zabawy. Dzieci z autyzmem mają olbrzymie trudności w podejmowaniu zabaw, bardzo często posługują się zabawkami w nietypowy, schematyczny sposób, np. układając dostępne sobie zabawki w szeregi. Nie potrafią nawiązywać wspólnych zabaw z rówieśnikami ani podejmować zabaw tematycznych, np. w policję, w straż pożarną - nie rozumieją zabaw polegających na wcielaniu się w pewne role. Podczas terapii indywidualnej oraz w małych grupach uczą się zabawy zabawkami w odpowiedni do rodzaju zabawki sposób. Ważne jest także, aby podejmowane przez dziecko zabawy były jak najbardziej zbliżone do jego wieku rozwojowego. Uczymy dzieci inicjowania i wspólnej, naprzemiennej zabawy, a także czekania na swoją kolej, np. podczas gier planszowych, zabaw ruchowych. Zabawa autystycznego dziecka powinna być też elastyczna, bez silnych schematów, co oznacza, że akceptuje ono wprowadzanie do niej zmian zarówno przez inne dzieci, jak i nauczycieli. Dziecko powinno potrafić zakończyć zabawę, posprzątać po sobie na polecenie i bez niego, a następnie spokojnie rozpocząć następną aktywność. Inną potrzebną w procesie integracji umiejętnością jest panowanie nad swoimi emocjami i brak trudnych zachowań. Panowanie nad emocjami oznacza umiejętność radzenia sobie w różnych sytuacjach, które mogą dziecko zdenerwować, np. podczas zamieszania, w chwili hałasu, gdy dzieje się coś niezaplanowanego i nieprzewidywalnego, a także w razie konfliktu z innym dzieckiem. Zachowania trudne to m.in. agresja, autoagresja, napady złości, niszczenie przedmiotów, a także nasilone schematyczne i sztywne zachowania, np. domaganie się talerzyka zawsze w tym samym kolorze. Wszystkie te umiejętności powinny być opanowane przez dziecko, zanim trafi ono do grupy bądź klasy integracyjnej.