Celiakia, czyli poważna choroba na całe życie

Katarzyna Kojzar

Litera C - czyli celiakia, choroba bardzo często mylona z alergią pokarmową, której nie da się wyleczyć. Jedyną metodą, żeby ustrzec się przed przykrymi konsekwencjami celiakii, jest wyeliminowanie z diety produktów z pszenicy, żyta i jęczmienia

O celiakii mówi się coraz więcej i coraz częściej. Niektórzy, kiedy słyszą, że ktoś na nią cierpi i musi trzymać dietę bezglutenową, uważają to za kaprys. I choć rzeczywiście rezygnacja z produktów zawierających gluten to często wynik mody, jednak dla osób chorych jest absolutnym wymogiem.

To nie alergia

Często myli się ją z alergią - choć alergią nie jest. Celiakia to choroba o podłożu immunologicznym, najpoważniejsza nietolerancja pokarmowa, która charakteryzuje się właśnie nietolerancją glutenu, czyli białka zapasowego zawartego w zbożach (jęczmieniu, pszenicy, życie).

Gluten powoduje, że kosmki jelita cienkiego (czyli małe wypustki błony śluzowej, które zwiększają powierzchnię jelita i pomagają wchłaniać składniki odżywcze) zanikają. Przez to wchłanianie pokarmu jest upośledzone. W efekcie pojawiają się różne objawy - ich rodzaj i natężenie zależą od stopnia zaawansowania choroby.

Rodzaje celiakii

W celiakii ukrytej symptomów nie ma - jedynie w krwi pacjenta można wykryć charakterystyczne przeciwciała. W celiakii skąpoobjawowej, czyli najpopularniejszej, pojawiają się bóle głowy, uczucie zmęczenia, stany depresyjne, afty i owrzodzenia, podwyższony poziom cholesterolu, bóle kostne i stawowe, osteoporoza, problemy z zajściem w ciążę, poronienia, niedokrwistość z powodu niedoboru żelaza.

Z kolei postać pełnoobjawowa przypomina alergię pokarmową albo zespół jelita drażliwego - i często jest w ten sposób błędnie diagnozowana. Pojawiają się bóle brzucha, wzdęcia, biegunki, utrata masy ciała, anemia. Ten rodzaj celiakii ma około 10 proc. wszystkich chorych - zwykle zdarza się u kobiet w ciąży i osób starszych.

Bo celiakię diagnozuje się w każdym wieku - zarówno u dzieci, młodzieży, jak i dorosłych oraz seniorów. Najczęściej jednak ujawnia się u pacjentów między 30 a 50 rokiem życia. Jeszcze niedawno uważano, że jest to choroba wieku dziecięcego, którą można wyleczyć. W efekcie porzucało się dietę bezglutenową, uważając, że pacjent „wyrósł”. Celiakia u takich osób wraca z podwojoną siłą i z dodatkowymi schorzeniami, które zostały wywołane nieodpowiednim odżywianiem.

Dlatego ważne, żeby zapamiętać - celiakia jest nieuleczalna, ma się ją do końca życia. Jedynym sposobem, żeby nie odczuwać jej skutków, jest trzymanie odpowiedniej diety.

380 tysięcy

Jak podaje Polskie Stowarzyszenie Osób z Celiakią i na Diecie Bezglutenowej - „badania nad jej występowaniem szacują częstość zachorowań jako stosunek przynajmniej 1:100 osób. Niestety, w Polsce wykrywa się jedynie niewielki odsetek wszystkich przypadków.

Szacujemy, że jest to około5 proc. Zatem choruje około 380 tys. osób, z czego ogromna większość, bo aż około 360 tys. osób nie jest świadomych choroby”. Jeśli objawy zbagatelizujemy i nie poddamy się leczeniu, konsekwencje mogą być bardzo poważne. Zignorowanie celiakii może pociągnąć za sobą anemię, niedobór witaminy K, zapalenie naczyń, wczesną osteoporozę, niski wzrost, reumatoidalne zapalenie stawów, autyzm, padaczkę, nerwicę, depresję, cukrzycę, zaburzenia płodności, poronienia, choroby tarczycy, astmę, zaburzenia równowagi, mowy, oczopląs, marskość wątroby.

Jak widać, konsekwencje mogą dotyczyć zarówno układu krwiotwórczego, jak i kostnego, nerwowego, a także powodować choroby nerek i wątroby, endokrynologiczne oraz płuc.

Według Stowarzyszeni Chorych na Celiakię, najczęstszym powikłaniem spowodowanym przez nieprzestrzeganie diety czy niewykrycie choroby jest osteoporoza. Wykryto także, że u takich pacjentów wzrasta ryzyko rozwoju nowotworów układu pokarmowego. Często u chorych pojawiają się zaburzenia psychiczne.

Diagnozowanie

Jak można ją zdiagnozować? Jest kilka kroków, które pomogą potwierdzić, że pacjent choruje na celiakię. Najważniejszy jest wywiad lekarski, w którym należy stwierdzić czy w rodzinie były przypadki tej choroby, czy pojawiają się jakieś symptomy i dodatkowe choroby. Po wywiadzie trzeba przeprowadzić szczegółowe badania. Jest to w pierwszej kolejności test na oznaczenie swoistych przeciwciał IgA przeciwko transglutaminazie tkankowej (tTG) - czyli przeciwko enzymowi odpowiadającemu za powstawanie wiązań między łańcuchami określonych białek. Dodatni wynik oznacza duże prawdopodobieństwo choroby.

Lekarz może zlecić też inne badania dodatkowe. Kolejnym krokiem jest biopsja, która polega na wprowadzeniu do dwunastnicy przez przełyk endoskopu (czyli rurki z kamerką). Dzięki temu lekarz może obejrzeć ścianę jelita. Pobiera także tkankę do badania. Jeśli pacjent jest chory na celiakię, występuje u niego zanik kosmków jelitowych i przewlekły stan zapalny błony śluzowej jelita.

Dodatkowo należy wykonać podstawowe badania laboratoryjne, czyli morfologię krwi, analizę moczu, OB, stężenie białka CRP, analizy biochemiczne oceniające poziom elektrolitów, białka, wapnia, witamin D, E, z grupy B i próby wątrobowe.

Dzięki temu wiemy czy celiakia nie wyrządziła organizmowi dodatkowej krzywdy.

Jedynie dieta

Niestety, na tę chorobę nie ma leku. Jedynym sposobem jest trzymanie diety i wyeliminowanie z niej zbóż. To bardzo trudne, bo są one dodawane do wielu produktów, dlatego należy dokładnie czytać etykiety.

Zakazany gluten zawierają m.in. pszenica (i jej dawne odmiany, np. orkisz, płaskurka), pszenżyto, jęczmień, żyto, zwykły owies (ze względu na zanieczyszczenia), proszek do pieczenia, mąka pszenna, żytnia, jęczmienna, płatki pszenne, jęczmienne, żytnie, owsiane, kasza manna, kuskus, kasza jęczmienna, musli, kasze owsiane czy kaszki błyskawiczne zbożowe.

Osoby z celiakią powinny zrezygnować z makaronów, pieczywa, ciasteczek, kawy zbożowej, piwa, żytniej wódki, sosu sojowego, zup i sosów zaprawianych mąką. Trzeba uważać także na skład serów, wędlin, chipsów, gum, a nawet pomadek do ust.

Najlepiej jest samemu wypiekać chleb lub znaleźć piekarnię, która oferuje bezglutenowe pieczywo. Makarony zamienić na ryżowe, a ciasteczka wypiekać z mąki kukurydzianej.

Jakie produkty można jeść? Naturalnie bezglutenowe, jak informuje Stowarzyszenie Osób z Celiakią, są: kukurydza, ryż, ziemniaki, soja, proso, gryka, tapioka, amarantus, maniok, soczewica, fasola, orzechy, a także mięso, owoce i warzywa. Również za bezglutenowe uznaje się takie rzeczy, w których zawartość glutenu nie przekracza 20 mg na kg. Oznacza się je międzynarodowym znakiem przekreślonego kłosa.

Na szczęście tak oznakowanych produktów jest coraz więcej. Sporo jest także restauracji, które proponują menu bezglutenowe.

Celiakia a nadwrażliwość

Osoby z celiakią nie powinny odstąpić od diety nawet na chwilę. Na krótkie chwile słabości mogą sobie jednak pozwolić pacjenci z nadwrażliwością na gluten. Czym to się różni?

Nadwrażliwość występuje wtedy, kiedy badania wykluczyły celiakię i alergię na pszenicę, a mimo to zjedzenie produktu zawierającego gluten powoduje różne niepożądane objawy. Pojawiają się w kilka godzin po posiłku. Ten problem, według szacunków, dotyczy sześciu procent populacji - czyli zdarza się częściej niż celiakia.

Gdzie szukać pomocy?

Pierwsze niepokojące symptomy można zgłosić lekarzowi rodzinnemu, który zdecyduje, jak będzie wyglądało dalsze diagnozowanie problemu. Może także skierować pacjenta do specjalisty gastroenterologa, który zleci wykonanie szczegółowych badań.

W Polsce działają również organizacje zrzeszające osoby będące na diecie bezglutenowej (jak np. wspomniane Stowarzyszenie Osób z Celiakią i na Diecie Bezglutenowej), organizowane są spotkania informacyjne, a co roku w maju obchodzony jest Międzynarodowy Dzień Celiakii.

Dieta osoby z celiakią

Przykładowe menu ułożyła Anna Jasińka, dietetyk kliniczny z Face and Body Institute w Krakowie

Śniadanie
Jaglanka z bakaliami

Do wykonania potrzebujemy:

• kaszy jaglanej gotowanej na mleku kokosowym
• suszonych owoców
• orzechów

Drugie śniadanie
Sałatka z komosą ryżową

Składniki to:

• komosa ryżowa
• szpinak
• cebula czerwona
• oliwki
• ser feta
• orzechy włoskie
• oliwa

Obiad

• zupa krem z warzyw korzeniowych (np. z marchwi, selera, pietruszki i ziemniaków)
• kasza gryczana
• duszony udziec z indyka surówka z kiszonej kapusty

Kolacja:
Omlet z warzywami

Do wykonania potrzebne są:

• jajka
• cukinia
• zielony groszek
• mąka ryżowa

Wszystkie te potrawy są zrobione z produktów, które nie zawierają glutenu - czyli są pozbawione pszenicy, jęczmienia czy żyta. Warto pamiętać, że przekąską dla osób z celiakią mogą byćnp. ciasteczka i inne produkty, które mają na opakowaniu znaczek przekreślonego kłosa.